Na podstawie czasopisma „Literatura Ludowa – Kaszuby i Pomorze”, nr 1-2, 1959, s. 64-67.
Opowiadania kaszubskie
[redakcja językowa Jerzy Treder]
Spis treści:
1. Tuszkowianie, 2. O lnie, 3. Naji uojcowie, 4. Puewiostka
Aktualizacja pisowni: 1. Tuszkowianie, 2. O lnie, 3. Naji òjcowie, 4. Pòwiôstka
1. Tuszkowianie
(opowiadał Władysław Wica – lat 50 – Gostomie, pow. Kościerzyna)
Razu j’ednigue puëszło szesc chłopa Tuszkowianów na jarmark do Dz•imión pue kupisz krów. Jido sobie drogu sèdèm kilometrów. A tu przed nimi stoji dwa kilometrë puela z’asani b’ukwito w jedn•im k’awałku. I przed tim puelim st’annanle. I tak gwarzu jedyn d’o drudzigue: „Mój Bueże, co më teru zr’obimë. Puwiedelë nòm ue czerwuen•im muerzu, jak më terö przepłiniem przez to cz’èrwone muerze”.
P’ołożylë se na brzuchë i rozpoczęlë punąc pue tim cz’erwuen•im muerzu (to znaczi pue ti tatarce) – tak uoni bëlë gupi. Ji płinò, ji płinò, jaż d’opłinelë do kuńca. Wstèle na nodzi i mówiu jedyn po drudzigue: „Buegu dzanka, prz’epłënęlësmë bez to cz’erwuen•i muerze”. Jedyn san zdzëwił: „chto wie, że më jesmë, wszëscë”.
Z’aczelè sa r’echowac: jö, jedyn, dwa, trzë, szterë, pianc – a sz’óstyguo nie ma”. Ji r’echowalë dzesanc raz•i, a tin szósti felowoł. Mielë gwaran zawrócëc ju szukac tegue z’adziniantygue. Na szczansc•i to pas jedyn stari chłop jednan krowan i sa na to prz’ez•iroł, jak uòni pł’inanlë ji jak uòni r’echowelë. I smiöł sa z nich i mówi: „Wa jesta wszëscë, Tuszkowianie”, a uòni , m’ówilë, że jedyn f’elowòł.
Krowa miała zrobiòn•i szesc klaksów. Każdi jedin z tich chłopów Tuszkuewich musòł wetknuc nos w tyn klaks. Tak, że to buł znak. I wszëscë to zr’obilë i tacim cëdym Tuszkowianie san zr’echowelë, że bëlë wszëscë.
Chłopu dzank’owelë i szlë na tyn jarmark. Taci to bëło skutczi w Tuszkach.
Z uepowiadania dziadków uod st’o piandzesant lat (przed st’o piandzesannt latmi).
Tekst zapisali A. Ściebora i E. Kamińska-Rzetelska
2. O lnie
(Opowiadała Aniela Szamak – lat 44 – Ostrowo, pow. Puck)
Lèn wzanne w’ërwalë, a te na zemjan polożëlë do wëschnięni. A jak uon wëschli bël, to ue rzandë puestawilë. A to bëlo znieue to semian uobdzarti. A te uon bël w piec wstawiąn•i do wëschnieni. A jak uon bël sëch’i, to uon bël wzanti pod dz’erżlëcan. A bël wëklepón•i tu dzerżlëcu, a puètemuy uon byl wzanti na krace a bël wëkracowon•i, a puetimuy uon bël przandli. To dobr•i bëlo wzanti na plöchtë albo na kueszle, a to lekszi bëlo wzanti do mièchów sprzandl•i. A puètemuy bëlo dön•i do tköczczi a uona zrobila plótno z teue.
Tekst zapisała Z. Topolińska
3. Naji uojcowie
(opowiadał Leon Lesnau – lat 66 – Mieroszyno, pow. Puck)
Dwie bialczi wëszlë z kuescole a dwaji chlopi tyż. A ta jedna rzekla do tyj drëdżi: „naji uyojcowie, naji mężowje a najich matek mężowje”. A teraz, jakuoż oni bëlë przëjacelsci (krewni), jakoż to mogło bëc tak?
Ti chlopi bëlë żanial•i z dwiema bi’alkami a mjelë po córce. A terez te bjalczi tim chlopòm ‘umarle. A tèn jeden chlop se uożenil z teuo córką, a tèn dredżi se uożenil z teuo córką. A prz’ëjacele uon•i nie su żòdn•i.
Tekst zapisała E. Kamińska-Rzetelska
Puewiostka
(Opowiadał Leon Lesnau – lat 66 – Mieroszyno, pow. Puck)
Jedèn lesn’i mieszköl w lèse a mjöl dueje dzèc•i: knöp Józefk a dzèwczę Mariczka. A szli do kuèscela te chłop z to bjałko przez las. A tè to dueje dzec•i u’estalo doma. A tè przëszed do nich jeden szër•i na m•iszi, a chcöl mieć pi’eniundze. I to pitöl: „gdze su pi’eniundze?” A tę knöp ni’e wiedzèl dze pi’enundze bëlë, dze tatk mjöl pi’enundze. „A dze tatk jidze wjedno, czie uon chce jic d’o mjasta co kupic?” – „Ne, te tatk jidze w sklèp”.
T•i ten knöp mjöl jic tèn sklep otemknuc. Tak uon uetemk, tak ten szër•i na m•isz•i rzek temu knöpu, on mjol wlèsc a te pi’eniundze wëszëkac. A te knöp rzekl: „Ni” – uon mjöl wlèsc sòm a se te pi’eniundze wzic. Tak t•i ten wlöz, a ten knöp go zamk, z’aszteköl ten sklep. Jo, a teröz ten knöp szed w jizban a rzek ti Mariczce, uena mjala jic za tatkan a za nenkan i powjadac, że ueni mjelë ptöcha w sklèpje.
Te uono szlo przez las, a tan b•il jasz jeden szër•i na m•isz•i a so p•itol: „Dzesz te jidzesz?” – „Jo jidan za tatken a za nenko, m•i mòmë ptöcha w sklepje. „A te uon wzun sztëk drutë a Mariczken puewies•il. A tè szed do te chëczë dze ten drëdżi b•il zamkl•i w ty sklepje. A ty gödo tymuy knopuy, uon mjol go puszczëc w jizbe.
A ten knöp nie chcoł puscëc w jizbę. Tak ten rzek: „Jo skażę (stłuczę) uekno”, a ten knöp mu rzekl: „skażë, czie chcesz”; – tak uon skażöl. A jak uon to uekno skażöl, tak tèn knöp mjöl flinta a ‘ustrz•il•il teuo szër•i na mysz•iue. Ne jo.
A czie ti lëdze szlë z kuescola te ueni w’idzelë, że ta jich Mariczka b•ila powi’eszòna w lèse. Ta uoni to dzèwcze spuscëlë a te biegalë do te chëczë. A te uoni widzelë, że tèn jedèn bil zabit•i, tak ten tatk wzun zare klucza a szed teuo w ten sklèp wëpuyscëc, a knöp rzekl: „Tatkuy, nie chodzë tam, bo uon mö taci dludzi nóż w skuerzni (za butem)”.
A te jak ten tatk uetemk, tak uòn chcał tatka pchnunc tim nożan. A Józefk zaro teuo szëre na m•’isz•iue uy’strzel•ił a dostoł pewno dobru nadgroda.
A Mariczken ueni pochowalë. Tero je kuńc.
Tekst zapisała E. Kamińska-Rzetelska
Aktualizacja pisowni
aktualizację wykonali: Jerzy Treder i Duszan Paździerski
redakcja językowa: Jerzy Treder
1. Tuszkowianie
Razu jednégò pòszło szesc chłopa Tuszkòwianów na jarmark do Dzymión pò kùpisz krów. Jido sobie drogù1 sédém kilometrów. A tu przed nimi stoji dwa kilometrë pòla zasané bùkwito2 w jednym kawałkù3 . I przed tim pòlim stanãlë. I tak gwarzu jedén4 do drudżégò: „Mój Bòże, co më teru zrobimë. Pòwiôdelë nóm ò Czerwònym Mòrzu, jak më terô przepłiniem przez to Czérwòné Mòrze”.
Pòłożilë sã5 na brzuchë i rozpòczãlë pùnąc6 pò tim Czerwònym Mòrzu (to znaczi pò ti tatarce) – tak òni bëlë głupi7. Ji płinó, ji płinó, jaż dopłinelë do kùńca8. Wstélë na nodżi i mówiu jedén do drudżégò: „Bògù9 dzãka, przepłënãlësmë bez to Czerwòny Mòrze”. Jedén sã zdzëwił: „Chto wié, że më jesmë, wszëscë”.
Zaczãlë sã10 rechòwac: jô, jedyn, dwa, trzë, szterë, piãc – a szóstégò ni11 ma”. Ji rechòwelë dzesãc razy, a tén szósti felowôł12. Mielë gwarã [najprawdopodobniej pomyłka, zamiast może: zarôz. – J. Treder] zawrócëc ji szukac tegò zadżiniãtégò. Na szczãscé to pasł13 jedén stari chłop jednã krowã i sã14 na to przezyrôł15, jak òni16 płinãlë ji jak òni17 rechòwelë. I smiôł sã18 z nich i mówi: „Wa jesta wszëscë, Tuszkòwianie”, a òni19 mówilë, że jedén felowôł.
Krowa miała zrobióné szesc klaksów. Każdi jedén z tich chłopów Tuszkòwich mùsôł20 wetknąc nos w tén21 klaks. Tak, że to béł22 znak. I wszëscë to zrobilë i taczim cëdém23 Tuszkowianie sã zrechòwelë, że bëlë wszëscë.
Chłopù dzãkòwelë i szlë na tén jarmark. Taczi to bëłë skùtczi24 w Tuszkach.
Z òpòwiôdania dziadków òd25 sto piãdzesãt lat (przed sto piãdzesãnt latmi).
1czyt. drogu, 2czyt. bukwito, 3czyt. kawałku, 4czyt. jedyn i tak do końca opowiadania, 5czyt. se, 6czyt. punąc, 7czyt. gupi, 8czyt. kuńca, 9czyt. Bògu, 101418czyt. sa, 11czyt. szóstigło ni ma, 12czyt. felowoł, 13czyt. pas, 15czyt. przezirôł, 16 łoni, 1719czyt. uni, 20czyt. musół, 21czyt. tyn, 22czyt. buł, 23czyt. cedym, 24czyt. skutczi, 25czyt. łod.
2. O lnie
Len wzãle wërwalë, a te na zemiã polożëlë do wëschnieni. A jak òn wëschli bél, to gò [w] rzãdë26 pòstawilë. A to bëlo z niegò to semiã òbdzarté. A te òn bél27 w piec wstawióny do wëschnieni. A jak òn bél sëchi, to òn bél wzãti pòd28 dzerżlëcã. A bél wëklepóny tą dzerżlëcu, a pòtemù29 òn bél wzãti na krace a bél wëkracowóny, a pòtemù30 òn bël przãdli. To dobré31 bëlo wzãté32 na plôchtë abò na kòszle, a to lekszi bëlo wzãti do miéchów sprzãdlë. A pòtémù33 bëlo dóny do tkôczczi a òna34 zrobila plótno z tegò35 .
26czyt. A jak łon weschli bil to ò [w] rzałdë, 27czyt. A to bëlo z niełe to semiã łobdzarti. A te òn był, 28czyt. pod, 29czyt. płétemły, 30czyt. pòtimły, 31czyt. dobri, 32czyt. wzãti, 33czyt. pòtémły, 34czyt. łona, 35czyt. tełe.
3. Naji òjcowie36
Dwie bialczi wëszlë z kòscola37 a dwaji chlopi téż38. A ta jedna rzekla do téj39 drëdżi: „naji òjcowie40, naji mãżowie41 a najich matek mãżowie”. A terôz, jakòż òni42 bëlë przëjacelsczi, jakòż to mòglo43 bëc tak?
Ti chlopi bëlë żeniali44 z dwiema bialkami a mielë pò45 córce. A terôz46 te bialczi tim chłopóm ùmarlë47. A ten48 jeden chlop sã ożenil z tegò49 córką, a ten drëdżi50 sa òżenil z tegò córką. A przëjacele òni nie sã51 żódny.
36 czyt. łojcowie, 37czyt. kòscole, 38czyt. tyż, 39czyt. tyj, 40czyt. łyjcowie, 41czyt. mężowie, 42czyt. jakłoż oni, 43czyt. moglo, 44czyt. żaniali, 45czyt. po, 46czyt. terez, 47czyt. umarle, 48czyt. tén, 49czyt. se łożenił z teło, 50czyt. dredżi, 51czyt. łoni nie su.
4. Powiôstka
Jeden52 lesny mieszkôl w lese a53 miôl dwòje dzecy54: knôp Józefk a dzéwczã55 Marëczka56. A szli do kòscela57 te[n] chłop z tą bialką58 przez las. A té to dwòje59 dzecy òstalo doma. A té przëszed do nich jeden szërë na mëszë60, a chcôl miec pieniądze61. I to pitôl: „dze są62 pieniądze?” A ten knôp nie wiedzôl, dze pieniądze bëlë, dze tatk miôl pieniądze. „A dze tatk jidze wiedno, cze òn63 chce jic do miasta co kùpic64?” – „Në, te tatk jidze w sklép65”.
Té66 ten knôp miôl jic ten sklep otemknąc67. Tak òn òtemk, tak ten szërë na mëszë rzek temù knôpù68, òn miôl wlézc a te pieniądze wëszëkac. A te knôp rzekl: „Nié” – òn miôl wlezc sóm a sã69 te pieniądze wzyc70. Tak té ten wlôz, a ten knôp gò71 zamk, zasztekôl ten sklep. Jo72, a terôz ten knôp szed w jizbã ë rzek të Marëczce, òna miala jic za tatkã ë za nenkã i powiadac, że òni mielë ptôcha w sklépie.
Te òno szlo przez las, a tã bél73 jaż jeden szërë na mëszë a so pitôl: „Dzeż të74 jidzesz?” – „Jo jidã za tatkã ë za nenko, më75 mómë ptôcha w sklepie. „A te òn wzął76 sztëk drutë ë Marëczką pòwiesyl. A té szed do té chëczë, dze ten drëdżi bél zamkli w ti[m] sklepie. A té gôdô temu knôpù77, òn miôl go pùszczëc w jizbã78.
A ten knôp nie chcôł79 pùscëc w jizbã. Tak ten rzek: „Jô skażã òkno”, a ten knôp mù80 rzekl: „skażë, cze chcesz”; – tak òn skażôl. A jak òn to òkno skażôl, tak tén knôp miôl flintã81 a ùstrzëlil tegò82 szërë na mëszégò83. Në jo.
A cze84 ti lëdze szlë z kòscola te òni widzelë , że ta jich Mariczka bëla powieszónô w lesë85. Ta òni to dzéwczã spùscëlë86 a te biegalë do te chëczë. A te òni widzelë, że ten jeden bél zabit尣, tak ten tatk wzął88 zarô kluczã89 ë szed tegò w ten sklép wëpùscëc90, a knôp rzekl: „Tatkù, nie chùdzë tam, bò91 òn mô taczi dludżi nóż w skòrzni”.
A te jak ten tatk òtemk, tak òn92 chcôł tatka pchnąc tim nożã. A Józefk zarô tegò93 szërë na mëszégò ùstrzelił94 a dostôl pewno dobrą nadgrodã.
A Marëczkã òni pòchòwalë. Terô je kùńc.
52czyt. jedyn, 53czyt. tak do końca opowiadania w znaczeniu ‘i’, 54czyt. dòje dzéc•i, 55czyt. dzywczę; też: tę ‘ten’, tatkę, jizbę, skażę, 56czyt. Mariczka, 53czyt. kłyscela, 58czyt. to bialko, 59czyt. dòje, 60czyt. szëri na miszi w znaczeniu: ‘domokrążni przestępcy, złodziejaszki’, 61czyt. pieniundze, 62czyt. gdze su, 63czyt. łon, 64czyt. kupic, 65czyt. skłyp w znaczeniu: ‘piwnica’, 66czyt. ti, 67czyt. otemknuc, 68czyt. temu knopu, 69czyt. se, tj. ‘sobie’, 70czyt. wzic, 71czyt. go, 72 w znaczeniu ‘tak’, 73czyt. bil, 74czyt. so pitol: „Dzesz te, 75czyt. tatken ë za nenko, mi, 76czyt. wzun, 77czyt. gôdo tymły knopły, 78czyt. puszczëc w jizbe, 79czyt. chcoł, 80czyt. mu, 81czyt. flinta, 82czyt. ustrzilil tełe, 83czyt. szëri na mysziłe, 84czyt. czé, 85czyt. bila powieszóna w lése, 86czyt. spuscëlë, 87czyt. bil zabiti, 88czyt. wzun, 89czyt. klucza, 90 czyt. wëpłyscëc, 91czyt. tatkły, nie chodzë tam, bo, 92czyt. łun, 93czyt. łun, 94czyt. łystrzelił.