Małgorzata Klinkosz

Kaszubszczyzna wśród innych języków słowiańskich

Język Kaszubów interesuje nie tylko badaczy języka, ale i zwykłych jego użytkowników, tych, którzy pamiętają mowę swoich przodków i tych, którzy jej się uczą.

Oczekiwania takich właśnie odbiorców na pewno zaspokoi, wydana przez Instytut Filologii Polskiej Uniwersytetu Opolskiego, książka z serii wydawniczej Najnowsze Dzieje Języków Słowiańskich. Dotyczy ona kaszubszczyzny i taki też tytuł nosi. Tom ten jest wyjątkowy, gdyż opisano w nim mikrojęzyk – kaszubszczyznę – mowę małej grupy etnicznej, nie po kaszubsku lecz po polsku. Jak tłumaczy na wstępie redaktor, Edward Breza, który sprawował pieczę nad całością prac związanych z tomem, powód jest istotny: „Kaszubi nie są osobnym narodem słowiańskim, lecz grupą etniczną narodu polskiego (…). Gdyby zdecydować się na wykład w języku kaszubskim, ograniczyłoby się krąg odbiorców.” Ponadto książka ta stawia kaszubszczyznę w rzędzie innych języków słowiańskich.

Książka jest dziełem wybitnych językoznawców, historyka Z. Szultki i socjologa B. Synaka. Zawarte w niej treści prezentują bogatą problematykę kaszubologiczną. Z. Szultka sytuuje Kaszuby i Kaszubów w historii Pomorza, Polski i narodów sąsiednich. Tekst opatrzony jest dwiema mapkami, które informują o granicach zasięgu kaszubszczyzny i sieci kościołów ewangelicko – luterańskich z polskim językiem liturgicznym na Pomorzu Zachodnim. Ciekawie też przedstawiła swoje tezy E. Rzetelska – Feleszko. Poruszyła problem Słowińców i ich dialektu oraz rozwoju kaszubszczyzny i jej odrębności: „ … obcy przybysz z trudem albo wcale nie rozumie Kaszubów”, sugeruje, że mowa ta jest zróżnicowana wewnętrznie, co przyczynia się do postrzegania jej jako odrębnego języka. O statusie kaszubszczyzny i tożsamości Kaszubów mówi również J.Zieniukowa i B. Synak. Zajęli się oni współczesnym funkcjonowaniem kaszubszczyzny w społeczeństwie, natomiast E. Breza pokazał sytuację Kaszubów w Kanadzie i Niemczech.

Polityką językową na Kaszubach zainteresowali się – A. F. Majewicz i T. Wicherkiewicz. W artykule tym mowa o obecnej sytuacji kaszubszczyzny, która jest efektem działań politycznych, społecznych i demograficznych oraz wpływu historii. Autorzy warunkują jej rozwój od nastawienia ogółu społeczności kaszubskiej, od innych mieszkańców i gospodarzy regionu, a w szczególny sposób od kaszubskiej inteligencji.

Hanna Popowska – Taborska przedstawiła historie zabytków piśmiennictwa kaszubskiego, leksykografii oraz zajęła się leksyką. Wskazała np. na oddziaływanie polszczyzny na tereny Kaszub, na wielość bohemizmów w niej, zapożyczenia wschodniosłowiańskie, czy nawiązania leksyki kaszubskiej do polskich obszarów dialektalnych, np. Śląska.

Interesujące są artykuły o nazewnictwie E. Brezy – z zakresu antroponomastyki i J. Tredera – z zakresu toponimii. Każdego czytelnika zainteresują imiona typowe dla historycznych Kaszub, choć źródła przekazały ich niewiele: Damroka, Mestwin, Sambor, Jaromir, czy Barnim. Nie zabrakło tu informacji o naszych Makurotach, Borzyszkowskich, Bordach, Choszczach, Czerwionkach, Gruczach, Szlagach, czy Tuskach – nazwiskach kaszubskich. O apelatywach w kaszubskich nazwach geograficznych dowiadujemy się z artykułu J. Tredera, który zamieścił w nim słownik nazw z wyjaśnieniem ich etymologii. Wspomina, że nazwy na obszarze Kaszub są nadawane i przez Kaszubów, i przez Niemców i przybyszów z Polski.

Frazeologia kaszubska została opracowana przez jej badacza, J. Tredera, który mówi o jej wielkim bogactwie i bazie źródłowej, skąd zostały zaczerpnięte oraz oddziaływaniu języków obcych na kaszubska frazeologię. Książka może też posłużyć za podręcznik, gdyż znajdziemy w niej podstawowe wiadomości z gramatyki i pisowni autorstwa E. Brezy, J. Tredera, M. Cybulskiego, R. Wosiak–Śliwy.

Omawiany tom pretenduje do popularno–naukowych. zaopatrzony jest bowiem w liczne przypisy, skróty najczęściej stosowanych źródeł i opracowań, streszczenia w kaszubszczyźnie i niemczyźnie oraz krótkie informacje o autorach.

Zdecydowanie, książka o wysokiej wartości, dająca wiedzę teoretyczną i praktyczną, której autorzy oferują czytelnikowi aktualne, najnowsze osiągnięcia w dziedzinie kaszubszczyzny.

„Pomerania” nr 3/2002 r.