Anna Łajming
GDZE JE BALBINA
Jednoaktowy obrazek sceniczny
Osoby:
JAKUB
JAKUBOWA
BALBINA – ich córka
SWAT
KAWALER – szewc
ALBERT
MICHAŁ
CZŁOWIEK Z WIADREM
Rzecz dzieje się w latach trzydziestych na wsi kaszubskiej. Izba chłopska. Przy prawej ścianie długa ława, przy lewej skrzynia. Na środku izby stolik. Przy stole krótka, samorobna [domowej roboty] ławeczka – szymel. W głębi sceny drzewi i szelbiąg. Po prawej stronie scena powinna mieć wąskie przegrodzenie, jako przedsionek, w którym widoczne są z widowni boczne drzwi do izby.
JAKUB (siedzi na ławie, przeciąga się i bardzo głośno ziewa)
JAKUBOWA (krzątając się) Nie reczże tak głosno jancochù!
JAKUB (zerka w okienko) Gnotë mie bòlą, pewno dô czaprowinã. Czej gapë na niebie hùrmem krążą, a kòt òd réna drzémie, wiedno dô plusk.
JAKUBOWA (z wymówką) Lato je, a të le wiedno stãkôsz. Dzys, w niedzelã, zamiast lésc do kòscoła, żebë sã przewietrzëc, të le wiedno na ti ławie wësadujesz jak kùra na jajach.
JAKUB To je za dalek. Taczi jem mer, że z ławë wstac ni mògã. Jesz ò smãtôrzu sniłem… (rozgląda się) A gdze je Balbina?
JAKUBOWA Jô widzała, jak òna sobie bótë sznurowała. Wzãła kòszik, przezdrzała sã w szpéglu i chòba szła na jagòdë. Niech sobie dzéwczã szło. Òna je lepszô i robòtniészô niż bëła nasza starszô córka, Weronika.
JAKUB A ten Michôł, krôwc, jesz do ni nie napisôł?
JAKUBOWA Nié, nie napisôł. Tegò ju mòżesz przeżegnac. Ju są dwa lata jak òn na ten zaróbk sã wëpsnął, a pòtem ani mru mru. Jak nie ùmie pisac niechbë, biés, chòc przëjachôł. Ale nié. Zdzinął jak kamiéń w wòdze.
JAKUB To je szkòda. Bò to béł szpùrowny knôp. A mòże nie chce dëtczi tracëc na brifmarczi abò na banã. Tak le pòmedituj: gdze më, a gdze są Żuławë?
JAKUBOWA To gdze òn je to sã Piekło nazéwô. Ale òn sã ju jak żiw żiwòta wiãcy nie pòkôże.
JAKUB (z westchnieniem) A jednak je szkòda tegò Michała. Wiedno to béł ùczałi krôwc; jaż w Kòscérznie sã ùczëł. Taczi béł swój knôp i mòże miec dëtczi. A leno jinszi kawalér jakòs jesz sã ù nôs nie nalôzł.
JAKUBOWA Balbina jesz je młodô i swòjégò naléze. Młodi lëdze jak sã mają nalézc to sã nalézą, chòcbë jich sédem gór dzelëło. (po chwili z uśmiechem) Le żebë to nie bëło tak, jak wej ù tëch Dominików Marinczi, pamiãtôsz? Czilka lôt żôden kawalér do ni nie zazdrzôł, jaż jedny niedzelë zeszło sã òd razu dwùch narôz i sã ò niã pòbilë. A Marinka òstała stôrą panną.
JAKUB Jo, to bëła czësto kòmédia! Lëdze ò tim jesz dzys zabôczëc ni mògą. (znowu ziewa głośno i przeciągle)
(Tymczasem w przedsionku, do drzwi za przepierzeniem przy widowni, zbliża się swat z kawalerem. Swat, śmielszy, najpierw słucha u drzwi, a kiedy Jakub głośno ziewa, szarpie za klamkę. Drzwi są zamknięte)
JAKUBOWA (krzyczy) Ùch! Chtoże tam je? Lézta dookòła! Tu je zamkłé. (chłopi cofają się i do izby wchodzą z głębi sceny)
SWAT I KAWALER (razem) Niech bãdze pòchwalony.
JAKUBOWIE (zaskoczeni) Na wieczi wieków… Witejtaż! A sadnita sobie chòcbë wej tam, na skrzince.
(Goście przysiadają ciasno obok siebie na skrzyni. Czapki i laski trzymają przy sobie. Milczą. Gospodarze siedzą po prawej, na ławie, dłonie opierając na kolanach i milcząc wpatrują się na gości)
JAKUB (po chwili) Pewno jidzeta z kòscoła?
SWAT Jo (znowu wszyscy milczą)
JAKUB Hm… A co tam nowégò w kòscele?
JAKUBOWA (z ciekawa wyciągnięta szyją) Téż głëpie sã pitôsz!
SWAT W kòscele? Wiedno to samo. Niebem pòceszają a piekłem straszą. Stôrô jaka. Piãtë mie òbtłuklë, bò lëdze z tegò kòscoła chcelëbë wszëtcë narôz wëlezc i w tłokù w dwiérzach mie òd wãpsa dwa gùzë òdskòczëłë. (odchyla niezapiętą marynarkę i znowu milczy)
JAKUBOWA A jô zarô wiedzała, że przińdą gòsce, bò òd samégò rena mëł sã kòt. (do Swata) Cebie to jô znôm a wej tegò drëdzégò nié…
SWAT Në… bò ón je z jinszi parafii. (kawaler, jakby przyczajony, ukradkiem trąca Swata łokciem)
JAKUBOWA Òn tak nic nie gôdô. Taczi je zakabacony. Nie je òn czasem z Tuszków?
SWAT Z lipusczi parafii to òn je, ale z Tuszków nié… A co nowégò ù waju? Jak tam ze zdrowiém?
JAKUB A tëc dali a dali a bliżi smiercë. (po chwili ciekawie) A co nowégò w kraju?
SWAT Wszãdze stôrô biéda. (ogląda się) A gdze je waju Balbina?
JAKUBOWA A sã wëstrojiła i chòba lazła na jagòdë.
SWAT To je szkòda. Bò żem wej, tu dlô ni, przëprowadzył tegò kawalera…
KAWALER (naczupurzony szurga laską po podłodze i znowu Swata trąca w bok)
JAKUBOWA (zaciekawiona, jeszcze bardziej wyciąga szyję) Ùch! Kawalera? Në to zaczekôjta, òna wnet przińdze. Kawalera!… Hm, në tej jô mëszlã, że nasza Balbina lepszé szczescé zrobi niż ta naszô starszô, Weronika; chòc wiedno gôdała, że ji bëlë chto nie widzôł, takô bëła wëmëslnô, a dostała Gôcha… Gdze òna miała slepia, żebë z taczim diôchłem sã òżenic? A jak òn sztôłtnie gôdô!
JAKUB Ah, żebes tam!… Czë Gôch, czë Krëban, wszëtkò jedno.
SWAT (niecierpliwie łapie za laskę kawalera i szepce mu do ucha) Nie szczurëjże tak tim czijem! (do Jakubowej) Gôcha, mówita? A chto jich zrajił?
JAKUBOWA A nicht. Sami sã nalezlë i to w sóm òdpùst. W kòscele bëło casno, że òna zemglała, a òn jã wëwlókł na smãtôrz.
JAKUB (do żony, trącając ją łokciem) Nie ferfoc, głëpiô babò, ò smãtôrzu! Mie sã i tak dzys lëchò sniło.
JAKUBOWA Jakże ni móm ferfòtac, czej òna sobie kòrset za casno zesznurowała, bò chcała bëc cenkô. Tak bëło! Jo. A Balbina nié. Òna nie je ani takô wëmëszlnô, ani sã nie sznuruje. Je wiãcy takô pãkatô, krzniãtô, (zaśmiewa się) mówiã wóm, że jak sã dzys tegò òbiadu najadła, wëzdrzała jak beczka. To je szëkòwny dzwùs. (do kawalera) Të chòba wòlisz takô barżi zasadłô?
KAWALER (uśmiecha się półgębkiem i przytakuje)
JAKUBOWA Jo, i wej ten Gôch, pò tim òdpùsce, to tã naszą Weronikã tak òmòtôł, że le żenic, a żenic sã chcała. Jô patrzã, a òni ju selterkã z jedny szklônczi żłopalë. A òbiecôł nóm, że jak sã òżeni, to przëprowadzy krowã, a wej to! (pokazuje figę) Łgôł jak plugawiec. Ù nôs mieli mieszkac, a jak sã do nôs wtormanił, ze sobą le pindel z pazurach przëniósł, letczi jak kòcy ògón. A më jednak na to weselé tak sã wëkòsztowalë, bò swini mùszelësmë dac w łeb, żebë lëdze nie mielë co do szmeraniô. Nôwiãkszi gbùr i szkólny téż bëlë na tim weselu. Tej jô mù zarô pò tim weselu rzekłam wej tak: Hola, bratkù, të mùszisz dac tã krowã co të òbiecôł.
KAWALER (siedząc na skrzyni ze zwieszoną głową porusza się niespokojnie. Znowu rysuje kijem na podłodze)
JAKUBOWA A jak më sã ò tã krowã zwadzëlë, tej jegò òjc nareszce tã krowã przëprowadzył, ale jakô? Môłą, czerwònobestrą a chùdą, le skóra i gnôt. Jeden róg sczidniãti. Jô jã chùtkò òbmacała i patrzã, zamiast sztërzech cëców miała le trzë.
JAKUB Nie plecże tëlé, babò, jô téż chcã słowò rzec. Bez to òna bë mni mléka nie dała. Bëła zasuszonô.
JAKUBOWA (zaczepnie) Ale celnô òna téż nie bëła i tak długò chùdła i chùdła, jaż zdechła.
SWAT Mówma lepi ò Balbinie. Jô czuł, że òna miała miec jaczégòs krôwca. Co to béł za jeden?
JAKUBOWA (macha ręką) Ten sã tu wiãcy nie pòkôże. W Piekle je. A ten Weroniczen chłop òkò miôł złé jak kòżdi Gôch. Gôdóm wôm, że jak zazdrzôł do ti naszi swini, co sã òprosëła, wszëtczi prosôczi zdechłë.
JAKUB Bò macora je zeżarła! (krztusi się, głośno kaszle)
JAKUBOWA A na kòrnus gò cągnãło jak pszczołã na miód. (do męża rozdrażniona) Cëchò! A nie rëcz tak głosno z tim kaszlem! (do gości) Tedë më jich z doma wesfòrowalë ruten i òni òd nôs wëcągnëlë do gbùra, jaż do Swòrnegac. Bò òn ju Weronikã miôł na swòje kòpëto òbróconé i òna sã czësto za nim przesztelowała – swiãtô prôwdã gôdóm. Jaż tu jednégò rena szëkùjã frisztek, Weronika przëlazła do nôs z płaczem…
SWAT Chcema le mówic ò Balbinie.
JAKUBOWA Ach, prôwda. Że téż òna mùszała prawie dzys, mie nic tobie nic, na jagodë sã wëpsnąc! (podchodzi do okienka i spogląda w stronę lasu. Gospodarz zbliza się do szafy, otwiera ją i w niej szpera)
SWAT (w tym czasie usiłuje Kawalerowi wyszarpnąć z rąk laskę i szepcze) Nie rézujże tëlé z tim czijem!
KAWALER (nie daje sobie laski wydrzeć. Odpowiada także szeptem) Jô cã czwôrdnołem, żebës prëdzy ò mie nie gôdôł, jaż jô tã brutkã òbôczã.
JAKUBOWA (do męża) Co të tam sznëkrujesz?
JAKUB Za szklonką sznëkrujã. W gôrdzeli mie zaschło, a w nórcëkù móm jesz zdziebkò kòrnusu. (stawia butelkę na stole) Co tu wiele ferfòtac, jak Kawaler to Kawaler. Bãdzema sã rôczëlë jak Balbina z jagód przińdze. (małżonkowie znowu siadają na ławie)
JAKUBOWA (do gości) A terô le słëchôjta dali: Jak më bë ù Weroniczi starëchów…
JAKUB (przerywa zniecierpliwiony) A żebës ju rôz tã gãbã zamkła! Trzeszczisz jak cerlica! Jô téż chcã cos rzec!
SWAT Mòże ma bãdzema ò Balbinie gôdelë?
JAKUBOWA (do męża) Të bãdz sztël! (do gości podniecona) Ò Balbinie jesz wa ùczujeta dosc. Nôpierwi wësłëchëjta jak më bëlë ù Weroniczi starëchów na wëpatrzënach. Nim ma sã pòkôzelë, òni nôs ju z daleka ùzdrzelë i chiże zapùscëlë centrofùgã, żebë spiéwała, a czełbasë ju mielë na płoce powieszoné, żebë pòkôzac, co òni mògą, a më nié. To jak jô te czełbasë na tim płoce ùzdrzała, mie jaż szlognãło. A pòtem bilë kòta, że je òbgrëzł. Tëc kòżdi głëpi wié, że òni w pòwszedny dzéń le ten żur i te mùtczi jedzą. A mój òjc jednak béł kòwôlem!
JAKUB (robi gest zniecierpliwienia)
SWAT (z podziwem) Hej, na rãbną stronã! Żebë czełbasë na płoce wisałë?!
JAKUBOWA Swiãtô prôwdã gôdóm! A terô słëchôjta dali: Tam, gdze terô nasza Weronika ù tegò gbùra w tëch swòrach mieszkô, służi tam jesz takô przë sobie dzéwka i za tą dzéwką ten Weroniczën chłop lôtô… Terô wiéta co to je za def! Tej Weronika przëszła do mie pò pòradã i jak jô ò tim czëła, mie sã jaż gòrąco zrobiło. Pòdobno póczi Weronika na pòlu gnój trzãsła, òn, jucha, sobie w karczmie na beczce sedzôł, w kartë grôł i na ten naparstek kòrnusu zmierôł. A że na drëgô niedzela miała tam bëc zabawa, tedë jô Weronikã pòùczëłam i òna mù ùgòtowała kawë na makówkach.
SWAT (zdziwiony) Na makówkach?
JAKUBOWA Jo.
KAWALER (zamyśla się, zwiesza głowę, dolna warga mu zwisa. Znowu szurga laską)
SWAT I zabawã przespôł?
JAKUBOWA Przespôł. I jesz òna gò pùrchôwką, wiéta co to w mùrawie rosnie, pòd nosem òkadzëła.
KAWALER (nachmùrzony pociąga nosem i nagle nerwowym ruchem podrzuca czapkę w górã i ją łapie. Milczy dalej)
JAKUBOWA Le ta pùrchôwka mùszi bëc dobrze dozdrzeniałô, jaż brunô, żebë sã z ni kùrzëło. Tej òna je nôlepszô. Pò taczich pùrchôwkach, mówiã wôm, chłop ò kòbiéce ani nie mësli i òd rozpachë ju sã wiãcy do żôdny nie przëstowiô.
JAKUB (kręci głową) Taczé głëpòtë klekòcesz… Czafrocesz i czafrocesz!
JAKUBOWA A co ma móma wszëtcë cëchò sedzëc?
SWAT (aby zmienić temat) A ten waju syn, Jónk, je ju żeniałi?
JAKUBOWA Ach, òn sã òżenił z sostrą Weroniczi chłopa. Na krziż. A kòbiéta to je takô, co to z chléwa gnój wërzucy, gromadã klaftrów pòrąbi, a głëpi nitczi w jigłë nawlec nie ùmié. Chłopù gùza do wãpsa nie przëszëje.
JAKUB Bò òd robòtë pazurë drzą…
JAKUBOWA (przerywa) Ale òna z doma le jedną pòdrzëtnicã i jedną zachlastnicã dostała. Në i dwa rãczniczi. A szotorë żôdny. A tëch harnotli na tim łbie w tëch włosach miała, że jaż strach. Bò takô harnotla letkò w krowié piscé, abò w sano wpadnie, to nie dzëwòta, że w ti jich zdechłi krowie, we flakach nalezlismë harnotlã. Jô patrzã, a òna sobie w tã harnotlã znowù we włosë wsadzëła. A z ti krowë më zrobilë suchą czełbasã. (odetchnąwszy wskazuje na Kawalera) A òn czim je?
SWAT A szewcem.
JAKUBOWA (rozczarowana, przez chwilę wydęła wargi) Szewcem? Hm… To je lëchi kawał chleba, czëjes ògwańdané bótë rejstrowac i zolowac. Szewce to są niecerplëwi lëdze. Bò jak żem rôz tegò mòjégò kropówczi do tegò szewca w Piechòwicach zaniosła, to òn te bótë nôpierwi złi szmërgnął ò zemiã, a tej je pidniósł i knipem zolã zeskrobiwôł. wadzëł na mie, ze ten mój chòba całą noc w krowińcu tancowôł. Hm… A jô bëłam ti ùdbë, że ten tu Kawaler je przënômni krôwcem. Mój òjc jednak béł kòwôlem. Fejn. Wielgą jizbã przë kùzni mielësmë.
JAKUB Czó! Mòże ju jidze Balbina. (do żony) To nalejesz nóm tegò kòrnusu i kòżdémù ùkrajesz prëcel ti sëchi czełbasë. (w tej chwili do izby wchodzi Balbina, a za nią śmiało kroczy jakiś młody człowiek. Jest to Albert – śmieszna postać w sztywnym słomkowym kapeluszu, zawadiacko osuniętym na tył głowy. W klapie białego ubrania ma zatknięte bławatek i konkol. Jego opalona twarz się świeci. Rozgląda się po izbie i suficie, gwiżdże przeciągle)
JAKUBOWA (krzyczy) Ùch!
ALBERT Ala biédo! Jeże to niskô jizba! (stuka laską w belkę sufitu, z którego coś wpada mu w oko. Prędko przykrywa oko dłonią i laską stuka teraz niecierpliwie w podłogę. Może z bólu? Wszyscy patrzą na niego zdumieni)
Balbina Wej! Albert chòba z belczi kalku sã natrzãsło!
JAKUBOWA (bardzo zdziwiona, z wyciągniętą szyją) Co to je za jeden? Taczi biôłi? Wëzdrzi jakbë z kalkòwi kùlë wëlôzł!
ALBERT Lëdze, wezta i wëjimta mie ten dinks z tegò òka! To z waji belczi mie sã tegò kalkù natrzãsnãło.
JAKUB (osłupiały) Hej, na rãbną stronã!
BALBINA (rogiem chusteczki wyjmuje przybyszowi odrobinę wapna z oka. Mówi serdecznie) Terô Albert sadni sobie, bò ce bótë kòlą.
ALBERT (załzawionym okiem rozgląda się po izbie i zauważa szewca) Wejle wej, ten tu sobie sedzy na skrzënce jak nigdë nic, a mie òn bótë pòdzolowôł tak, że zabôczëł westrzodkù gòzdze splanerowac. Pòdeszwë mie kòlą jak rifka. Ledwò łażã, a chcôłem lesc z Balbiną na tance. A pùf! Jeże to cepło!
SZEWC (rzuca czapkę w górę i ją łapie)
JAKUBOWA (oburzona) Na tance?! Hej kòmédia! Òd czedë to nasza Balbina z cëzyma chłopama łazy na tance? Ma gò nie znôma!
BALBINA Ma sã bãdzema żenili… (ogólne osłupienie. Pomruk zdziwienia)
JAKUB (po chwili) Żenili?!
(Swat z Kawalerem spoglądają po sobie, wstają ze skrzyni i kierują się ku drzwiom. Albert swobodnie zajmuje ich miejsce na skrzyni)
JAKUBOWA (do Swata i Kawalera) Në, nie jidztaż chłopë! Mòże òni le tak szpalkùją? Mie bë sã ju lepi szewc widzôł, niż taczi naczidłi pãdzywiater. Smãtk wié skądka òn przëlôzł? Në òstanitaż!
KAWALER (wychodząc, wreszcie odzywa się do Jakubowej, stukając się w czoło) Żebë mie chto pùrchówczi do nosa przëtikôł? (spluwa i postukując kijem, wychodzi razem se Swatem)
JAKUBOWA To jednak mùszôł bëc jaczis naczidłi kùńda. Nôpierwi òn sã tu przëczôrchôł, nic nie gôdôł, le bòkem wzérôł, a tej chùtkò sã rozgòrzëł. Cëchò wòda…
ALBERT Jô zarô mierkòwôł, że ten Gôch do Balbinë zamëszlôł. Ale jeże to cepło! A pùf!
JAKUB To wa gò znôta? Mówita, że Gôch?
ALBERT Tëc to je syn tegò sta régò Plaskôcza, co to le niedôwno ze Zôpcenia na tuszkòwsczé pùstczi przëcągnął. To òn w tim nowim zôpceńsczim kòscele zewnął i jak na skôranié, ti gãbë zamknąc ni mógł. Nie czëli wa ò tim? Jegò matinka ju nie żëje, a òn terô szukô brutczi.
JAKUB (pogardliwie) Eh, to niech sobie pòlôzł swòją drogą. Pùrtk jich tu sprowadzëł.
ALBERT Tak jô decht mëszlã. (zgrzany wachluje twarz kapeluszem) To je lëchi szewc, co w bóce zabôczôł gòzdze splanerowac. (swobodnie, jak u siebie w domu, zdejmuje trzewik, zagląda do środka, wkłada do buta palce i aż się krzywi)
JAKUBOWA (podejrzliwie) A gdze są jagodë?
ALBERT (wkłada but i spiesznie odpowiada) Ni ma jagód. Samë lëstë. W lese je za cepło. A pùf!
JAKUBOWA Wama, młodim, zbiérac sã nie chce. Jak jô bëłam młodô, jesz za Niemca w niewòli to bëło, to nôm lesny, Niemc, w lese flintą zagrozëł. Jagòdë, co më całi dzéń zbieralë, z kòsza wësëpôł w mech i szpërama pòtrãptôł. A më płakalë. Taczi to bëłë czasë! A wama, młodim, je za dobrze.
JAKUB Terô młodi lëdzë nie są nic wôrté, bò…
ALBERT (przerywa) Ale, że téż mie tu ù waju mùszało sã cos w òkò natrząsc. (szoruje załzawione oko i zwraca się do Balbiny) Jak jô wëzdrzã? (po kieszeniach szpera za chusteczką; kapelusz tymczasem wkłada na tył głowy. Balbina siada obok i spogląda na niego zatroskana)
JAKUBOWA (zgorszona) Wa tak razem, bliskò sebie nie sedzta, bo to jesz nie je na pewniôka, czë wa sã òżenita.
ALBERT (zdziwiony) Czemù nié? Jinszi starëcha bë ju dôwno bùdlã òdemknął.
JAKUB Jinszi bë ju ce dôwno chrzept zmierzôł!
ALBERT (wyciąga wreszcie chusteczkę z kieszeni, przy tym wypadają mu z niej białe rękawiczki na podłogę. Podnosi je i pokazuje) Wej, co jô sobie kùpił! Biôłé rãkawiczczi do szlubu, bò mie sã òne tak baro widzałë. Le szkòda, że òne na mòje pazurë są wiele za małé i, ò żëwi swiat, ni mògã je wcągnąc; trekóm i trekóm. (krzywiąc się, znowu próbuje naciągnąć je dna dłonie. Jakubowie przyglądają mu się nachmurzeni. Rękawiczka wreszcie trzeszczy i pęka) Wej, co sã stało! Pãkła.
JAKUB (zerkając gniewnie) Të je sobie za wczas kùpił!
ALBERT (zdziwiony do Jakuba) Za wczas, gôdôta? A mòże za pózno? Ale, jeżë tu, w ti jizbie, duchòta! A pùf!
JAKUB Nôpierwi rzekni, juchò, co të jes za kùńda. Z tim twòjim „pùf”! Ma jesz nie wiéma, czë të môsz jakô robòta. Skądka të jes i jak sã nazéwôsz?
ALBERT (wesoło) Tak jak mój òjc. A… (zaśmiewa się z szeroko otwartą gębą. Wreszcie wyksztusza) A mój òjc, tak jak jô.
JAKUBOWA (do córki badawczo) Gdze wa sã ùzdrzeli?
BALBINA A łóńsczégò rokù na jagòdach.
JAKUBOWA (zaperza się) Téż nalazłas môl, żebë sã w lese za kawalerama òbzérac! To ju mie ten szewc sã wëdôwôł stateczniészi.
ALBERT (do Balbiny zdziwiony) Na jagòdach, mówisz? A nie bëło to wej za tim jezorem, gdze të tą rzãsã dlô kaczów grablama sągała? Nie wiész? Jesz żesma sã dokòła ti grëbi chójczi gònilë, a tej w sytawiu ùsadlë i spiéwalë wej tak: (nogą wystukuje takt. Rzewnie, silnym głosem śpiewa)
Zeleni sã rutka z ti stronë jezórka
pòwiedzce mie, matulenkò, gdze je waju córka*
JAKUBOWA (z irytacją usiłuje przerwać śpiew) A cziedë to…
JAKUB (przerywa żonie. Podnosi głos) Cëchò! Dejże mie, do szlacha, téż rôz do słowa przindz. (do Alberta) W jizbie nóm rëczisz jak òpantaniec! Rzekni, juchò, co të jes za jeden?! Skądka të przëlôzł? Twôrz cë swiécy jak żëdowsczé jajo! I zjim ten kapelusz ze łba!
ALBERT (wesoło) To je nowi kapelusz i na głowie mù sã nic nie stanie.
JAKUBOWA (z westchnieniem do siebie) Szkòda tegò szewca. (do Alberta) A zamknął òn tã gãbã?
ALBERT (zdziwiony) Chto?
JAKUBOWA Në ten szewc, w tim kòscele.
ALBERT (roztargniony) Në chòba zamknął, czej tu béł i nic nie gôdôł. (wstaje, bierze ze stołu butelkę i podnosi ją pod światło) Tëli tegò sznapsu je co na psa mùcha. (znowu siada. Mówi do Jakuba) Chceta wiedzec skądka jô jem? A znôta wa taczé pùstkòwié Metłé? Në i stądka jô jem.
JAKUB (pogardliwie) Z Metłégò? Ach, matizernoga! Skądka cã jaż tu złé przëniosło? Tëc tam je sóm piôsk i kamiéń! Bùlewka tam ùrosnie jak pestka. Tej jô w młodoscë znôł tòjégò òjca – sowizdrzôła. To dopiéro béł wëwijôs! A òbibòk! Do niczegò ni miôł szëkù, le spiéwac i tancowac. Nawet kòsza wëplesc nie pòtyrafił, le wëstrojic i za tima dzewùsama sã òbzérac. Zmëszlôł różné głëpòtë, a twôrz mù sã dëcht tak swiécëła jak tobie. I póczi òn pò zabawach lôtôł i w tuncu slôdkã nadrzucôł nadrzucôł, jegò òjc prachrowôł. Terô jô jem doma.
JAKUBOWA (markotnie) To ju ten szewc mie sã lepi widzôł niż taczi nadczidłi lorbas. (do Alberta) Przëlôzłes pò to, żebë nóm, cëchim pankã, lepszégò Kawalera z doma wëkùrzëc. (wzdycha) Jô téż tak dzys lëchò sniłam.
ALBERT (wstaje) Gôdôta, jakbëm jô temù wajemù szewcowi jaczis berło wëtrącëł. Nié, to nié. Mògã sobie lesc swòją drogą.
BALBINA (do Alberta płaczliwie) Jeny, nie jidz. (do rodziców) Jô sã chcã z nim żenic.
JAKUB Z nim żenic?! Chcesz, to sã żeń. Jak sobie pòscelisz tak sã wëspisz. (Albert znowu siada i ciekawie słucha. Jakub, wzburzony, przerywa żeby odsapnąć) Nômili jô bëm wama nic nie dôł. Ale jô nie jem taczi. Dwasta złotëch dôm zarô pò weselu, a drëdżi dwasta jak jak bãdze kòlébka chòdzëła.
ALBERT (uradowany) Jedny, starëchù! Żebëm jô to béł prãdzy wiedzôł, to bë ju bëła prãdzy kòlébka chòdzała.(zwraca się do Balbiny) A czedë to małé bãdze?
BALBINA (zmieszana) Na lëstopad… (pauza)
JAKUB (gniewnie unosi pięści i uderza w kolana) Ach, niechże waju klinë! Paralusze wa!
JAKUBOWA (oniemiała. Lewą ręką uderza się w czoło i pierś, i tak zamiera na chwilę) A przeżegnôta że sã lewą rãką! Czegòsmë sã nie doczekalë. Ruten z doma! Terô nie dostanieta nic, nawet pluchã. (do córki) Lez précz! Żebës sã nóm wiãcy na òczë nie pòkôzała.
ALBERT (zdziwiony) Lëdze, co wa za fùksë wëprôwiôta? Zamiast sã weselëc i szklonkã z gòrzałką òdemknąc, to waju jakbë jaczis Smãtk òpãtôł! A Adam i Ewa?
JAKUB Òni téż mùszelë lesc ruten!
JAKUBOWA Jo!
JAKUB (rozdygotany) Taczi òbibòk! Żebë nóm tëlé wstidu narobic! Jaczi òjc taczi syn. Jabłonka nie spadnie dalek òd jabłka. Miotłą żebë waju skropic! (wzdycha) Tak to je, czej człowiek ò smãtôrzu sni.
BALBINA (płacze) Mój Bòże!
ALBERT Jo. Në tej jô mùszã jisc. (kieruje się ku drzwiom)
JAKUB (do córki) A të razem z nim! Krótczi proces. Lézta sobie précz!
ALBERT (zatrzymuje się) Do mie dodom òna lesc ni mòże, bò mòji starzi jesz barżi bë rëczëlë niż wa. Chòba, żebë dostała pôrã mòrgów zapisané?
JAKUB Nic nie dostónie i niech sobie léze gdze chce, chòcbë sroce pòd ògón! (do córki) Wòlã cã w trumnie òbôczëc niż z bãkartem na pòduszce. Ruten, gôdóm! Tak, jak jes. (Albert wychodzi)
BALBINA (do matki płacząc) A gdze jô terô móm lesc?
JAKUBOWA A léz, gdze cã slépia pòniosą! (Balbina wychodzi, a rodzice wzburzeni przez chwilę zostają sami. Aby ochłonąć. Naraz ktoś gwałtownie szarpie drzwi. Jakubowie drżą przestraszeni. Do izby dziko wpada Albert. Zapomniał laski, która leżała na skrzyni)
ALBERT Czija mie je szkòda wama òstawic.
JAKUB Tim czijem żebë cã skroic!
JAKUBOWA Czija mù szkòda, a Balbinë nié? Młodosc żes ji zniweczëł! Gdze òna szła?
ALBERT (wychodząc) Nie wiém. Chòba tam, gdze wa ji kôzali jisc: sroce pòd ògón.
(Jakubowie zostają sami)
JAKUBOWA (rozgoryczona) A żem tak na nią pasowała i wej, co sã stało. (z wymówką) Ale òna je za tobą! Czasë dobrocë, co sã nie robi tu na swiece! Żebë abë lëdze sã nie dowiedzelë co sã swiãcy… Marija Józef! I co ma terô z nią zrobima?
JAKUB (wzburzony) Ach, niech sobie léze z timi katy! (chwila ciszy. Ktoś delikatnie stuka w drzwi. Skrzypiąc otwierają się i wychodzi jakiś młodzieniec w niedzielnym ubraniu, z kuferkiem w ręku)
JAKUBOWA (zdziwiona i przestraszona) Ùch! Michôł!
MICHAŁ (zdejmuje czapkę) Niech bãdze pòchwôlony… (staje na środku izby)
JAKUBOWIE (oniemieli) Na wieczi wieków… (chwilę patrzą w osłupieniu)
JAKUB (wystękuje) Witóm do nôs. A sadnij sobie…
(Michał stawia kuferek na środku izby i siada na skrzyni. Jakub siedzi na ławie i, jak zwykle, pięści opiera na kolanach. Jakubowa, roztrzęsiona, nerwowo krząta się po izbie)
MICHAŁ Jô nie wiém czemù wa tak na mie wërzasło wzérôta?
JAKUB (wziąż wzburzony) A tëc … Jes fejn òbùti.
MICHÔŁ Szpùrowôłem dëtczi i kùpiłem sobie ancug, a terô kùpiã maszinã do szëcô. Tej le sã żenic i szëc. (rozgląda się) A gdze je Balbina?
JAKUB (z kieszeni wyciąga chustkę, ociera spocone czoło i długo czyści nos. Wreszcie odchrząka i, z ociąganiem, cedzi słowa) Balbina?… Widzysz, to tak je, jak to je. Czasem tak sã zdarzi, że dzewùsowi sã szpëta pòdwinie…
MICHAŁ Co sã pòdwinie?
JAKUB Szpëta, mówiã! (do żony zirytowany) Në, gôdojże! Wiedno tak trzeszczisz, a terô jes sztël jak mësz i sã pò jizbie ofertujesz!
JAKUBOWA (roztrzęsiona) Chcôłes wiedno gôdac, to terô gôdôj! (po chwili do Michała) Widzysz… Òna sã pòsliznãła tak, jak to sã czasem w żëcu zdôrzô.
MICHAŁ (zaniepokojony) Szpérã wëkrącëła?
JAKUBOWA Nié… (desperacko macha ręką i cmoka niecierpliwie. Wzdycha) Co to jô dzys lëchégò sniłam?
MICHAŁ Òżeniła sã?
JAKUBOWA (kręci głową) Téż nié. (nagle przysiada blisko Michała) Słëchôj co ce terô rzeknã: Takô Petronela, ji òjc prachrowôł, twòja matinka tã Petronelã znała, òna służëła ù taczégò Wencla. Dwòje bãkartów miała! A pòtem co? Òżeniła sã z taczim pónem, gbùrem, co to chòc òd ùrodzeniô chòri na pãpek, ale dwadzesca òsem mòrgów miôł! I co të na to?
MICHAŁ (roztargniony) Në jo, ale gdze je Balbina?
JAKUBOWA (targa go za ramię) Tëc słëchôj, co mówiã dali: … A takô co wcôle dzecy ni mô, to je lëchò kòbiéta! Jak wej Wëcorkòwô: Dzecy ni miała, a chłop, jak nigdë nic, napiti przëlôzł dodóm i na twarzë leżôł i sobie spôł, a òna mù z tëłu gózdz w głowã wbiła i z czëstim sumienim gò pòchòwała. Chcôłbës taką? To żebës sobie mierkòwôł.
JAKUB (macha ręką)
MICHAŁ Maria Józef, ò czim wa gôdôta? Jô chcã wiedzëc, gdze je Balbina?!
JAKUBOWA Ju ce rzekłam, że ta Petronela òżeniła sã na dwadzesca òsem mòrgów…
MICHAŁ (przerywa zirytowany) A dôjtaż mie pòkù z tą Petronelą! Jô sã pitóm: Gdze je Balbina?!
JAKUBOWA Hhh, Balbina… Òna nie je pierszô ani òstatnô…
MICHAŁ (trwożnie powtarza) Ani pierszô, ani òstatnô?…
JAKUBOWA (z wymówką) Bò jak żes dwa lata temù ògónem mërgnął, to ju żes sã wiãcy nie pòkôzôł. A co môsz w tim kùferkù?
JAKUB (skwapliwie) Tej më mëslëlë, że të ju wiãcy z tegò Piekła nie wëlezesz. (ze dworu słychać kroki i brz pustego wiadra. W okienku ukazuje się człowiek. Otwiera je i woła)
CZŁOWIEK Z WIADREM Lëdze, wińdztaż że chiże na wies. Balbina chòba òbarkniała! Sedzy òna w brzóskach na pniu i rëczi. (Jakubowie zrywają się z miejsc i razem z Michałem znikają za drzwiami. Po chwili we trójkę wracają)
JAKUB Ni ma ji, to ni ma. Niech sobie lazła gdze chcała (wszyscy siadają) Muszała sã òna ù cotczi schòwac, bò móm tu sostrã.
MICHAŁ A ò co bë òna mògła rëczëc?
JAKUBOWA (niecierpliwie) A ò co bë dzéwczã mògło rëczëc? Jô czëjã, że bez czija to nie zrozumiesz! Tak sã cãżkò domëszlôsz? Tëc gôdôm ce: bò-cón do ni przë-le-cy! Jo! Terô wzérôsz na mie jak gapa w gnôt!
MICHAŁ (osłupiały, składa ręce jak do modlitwy i kołysze głową) Bòcón do ni przëlecy…. A matizernoga!
JAKUBOWA (siada obok niego. Mówi przymilnie) Chcesz jã takô jakô je, dostôniesz wieldżi pòsôg. Dwie zachlastnice i dwie pòdrzëtnicë z czëstégò lnu, sama je na krosnach ùtkałam. Na naszim pòlu nen len ùrósł. Taczégò płótna nawet ta Zarãbów Praksëda nie dostała, bò na òsnowã òni dalë bawełnã.
MICHAŁ (do Jakuba sposępniały) A chto òn je, ten…
JAKUB (rozdrażniony potrząsa głową) A tam taczi òbibòk, Albert. Jô nawet ò nim mëslëc nie chcã. Taczégò le dobrze miotłą skropic. Ma gò wëpãdzëlë i jô chcã ò nim zabôczëc.
JAKUBOWA A téż béł fejn òbùti, jesz nawet ładni niż të, le òn bòczi òbijô, bò ni mô zaróbkù. (dodaje żywo) A chcôł jã jesz taczi szewc, Plaskôcz sã nazéwô, i jemù żesmë jã téż nie dalë. A tobie dôma! Bò ten szewc taczi béł zakabacony, mërzã miôł zawieszoną i tak jakos nickò nie gôdôł. Pòdobno w kòscele zéwnął i gãbë zamknąc ni mógł. (zerka na walizkę) A co môsz w tim kùferkù?
MICHAŁ (wzdychając w rozterce) Marija Józef, ò czim wa gôdôta? Gãbë zamknąc ni mógł?
(tymczasem u drzwi w przedsionku przy widowni, skradając się, pojawia się zmaltretowana Balbina i podsłuchuje. Przykucnięta to zagląda do dziurki od klucza, to przykłada do niej ucho. Na to co słyszy reaguje mimiką)
JAKUBOWA (do Michała) Tëc to sã zdôrzô. Wej, mòjemù bratczimù, jesz jak béł knôpem, ale ju taczim òbsczim knôpem, téż tak szło. Bò niebòszczëca matinka miała na strichù w garkù kaczą òkrasã schòwaną, rozumiesz, i nigdë z nią do Jôchima sągnąc ni mògła, bò ten mój brat tam na górze spôł i pòtajemnie jã wëżerôł, a zwôlôł to na kòtkã. Jednakò kòtka przecãż bë garnek wiekã nazôd nie przëkrëła.
MICHAŁ (rozstrojony) A czedë òna przińdze?
JAKUBOWA Chto?
MICHAŁ Në, Balbina?
JAKUBOWA Nôpierwi że wësłëchôj, co bëło dali: Jaż tu jednégò wieczora, a bëło to w marcu, w nôwiãkszim pòsce, matinka czëje, że na strichù chtos rëczi. Chiże pò drôbce sã wëkraganiła na górã, a òn sedzy na pùdle i gãbã trzimô open, bò téż za szerokò zéwnął. A z pëska mù pachniało majrankem i òkrasą. Tak òna mù chùtuszkò, z wielgą biédą, të zôwiasë ùszëkòwała, rozumiesz, i z wielgą biédą òn nareszce tã gãbã zamknął. A bëło to w sóm piątk. Tak le pòmedituj.
MICHAŁ (prawie nie słucha, mamrocze zamyślony) I wej taczi to są bótë…
JAKUBOWA (do Michała) A co môsz w tim kùferkù?
JAKUB (do żony) Lepi pòmedituj, żebë Michała czims pòczãstowac.
MICHAŁ (osowiały) Mie sã ju jesc òdechcało.
(Jakubowa szybko wstaje i krząta się po izbie, żeby przestawić walizkę Michała i zważyć ją w ręku)
JAKUBOWA Ale kùferek môsz letczi jak piórkò.
MICHAŁ (po namyśle nachyla się w stronę Jabuba i pyta z zaciekawieniem) A wiele bë wa ji terô dëtków dalë? Mùszã to wiedzëc, żenic sã z nią czë nié?
(Jakubowa przysłuchuje się z zainteresowaniem)
JAKUB Në… dwasta złotëch zarô, jesz przed weselem; a drëdżi dwasta złotëch… (zatrzymuje się i patrzy na Michała)
MICHAŁ (energicznie, prawie krzycząc) To je za mało! Bò mówta co chceta, ale wiedno to je cëzy bãkart. Jak nie dôta ji przënômni tesąc, to jô ji nie chcã, a wëpùszczã sã gdze jindzë…
JAKUB (desperacko łapie się za głowę) Jołny, tësąc! To je za wiele! Tegò jak żiw żiwòta nie bãdã mógł dac!
(Jakubowa także robi desperacki ruch, cmoka, a potem szpera w szelbiągu. Michał udaje, że wstaje ze skrzyni. Zaraz jednak przysiada znowu, bo niespodziewanie otwierają się drzwi i wraca Swat z Kawalerem.)
JAKUBOWA (wykrzykuje zdziwiona) Ùch! (wszyscy bardzo zumieni patrzą. Balbina stale podsłuchując wytęża słuch)
SWAT (mówi głosem powolnym) Przëszlësmë nazôd… Bò żesma sedzeli na studni kòle karczmë, a jidze, wej, ten Albert. Czijem ju z daleka do nôs wëwijôł i wòłôł nóm wej tak: „Mòżeta lesc nazôd! Jô wama Balbinã òdstąpiã, bò òni mie wësforowali ruten”. Jeże to prôwda?
JAKUBOWA Richtich gôdôsz! Ma gò wënëkalë. Jaczis roczitnik gò tu do nôs sczerowôł. Wëzdrzôł jakbë nigdë nic nie robił, bò pazurë miôł biôłé jak doktor. A jak biôło béł òbùti! I jesz jakbë pòlaszëł. Taczégò òwijôsa to ma nie chcema.
SWAT A że òn (wskazuje na Kawalera) czej Balbinã ùzdrzôł, rôd bë jã chcôł, bò òna mù sã widzy…
(Balbina zdziwiona oświadczynami, łapie się za głowę. Kręci głową, lub się zaperza, w rozterce potakuje w stronę widowni)
JAKUBOWA (wyjąkuje zaskoczona) Widzy mù sã?…
SWAT Jo. Gôdô, że òna je bùrô i takô krzniãtô, rozumieta, mòcnô do robòtë. Bò wiéta, że procëmkò tegò szewcowaniu mô òn jesz dwa mòrdżi roli do òbróbczi. tej bë òn tam taczi bëlejaczi, słabi i cenczi fisterczi nie chcôł.
JAKUBOWA (oszołomiona) Kògò bë nie chcôł?
SWAT (głośniej) Në mówiã, że taczi mizerny i cenczi fisterczi òn bë nie chcôł. A Balbina je takô przë sobie dzéwka, krzniãtô, rozumieta? Jo. A że wa gôdalë, że nen szewc wama sã lepi widzôł, niż Albert tej ma sobie ùradzëlë, żebë tu do waju wëpsnąc sã nazôd…
JAKUBOWA (po krótkiej pauzie, wzburzona) Në sadnita sobie, chòcbë wej, tam, na tim szëmlu.
(Swat i Kawaler siadają na śroku izby, ciasno obok siebie) To wa mówita, że wa to sobie tak razem ùradzëlë? A ù nôs jakòs ten waji szewc nick nie gôdô? Taczi je zakabacony.
SWAT Nié… Òn le je zdzebkò pòturbòwany, bò nizawczora w lese chójkã spùszczôł i gałąz gò chlapnãła prosto w remiã. A tej… (Kawaler, niezadowolony, trąca Swata łokciem w bok i szurga kijem. Swat urywa na chwilę, po czym znowu zaczyna) mówita, że nick nie gôdô? Ale milczkem człowiek dali zańdze niż pleskòtanim. Zapamiãtôjta sobie: Milczëc to je złoto, a gôdac to le je srebro! Jo.
JAKUBOWA (z powątpiewaniem kręci głową) Në, ale nié wiedno. Wa pamiãtôta tegò Òkónka, co to po lëdzach lôtôł i òd rena do wieczora przepleskòtôł. I wëpleskòtôł òn sobie, że wójt òbrôł gò woznym. Ju na tobakã miôł.
SWAT Jo, ale człek niegôdatlëwi je wiele mądrzészi. Bò jeżlë ju pësk òdemknie, to rzeknie le to, co trzeba. A głëpi wëpleskòcze wszëtkò co wié. Tak jak wej ten Ònufri, co to jesz za Niemca tak dłëgò ferfòtôł, że gò Niemc zamknął w prézë.
JAKUBOWA Hm… (przez chwilę przygląda się Kawalerowi) A za cëż òn kùpił te mòrdżi?
SWAT A jak zôpceńsczi kòscół bùdowalë, tej lëdzom dëtczi jak manna z nieba spadła, bò zaróbk mielë. Biédny òn nie je, ale głëpi téż nié. I co wa jesz chceta?
(Michał zaciekawiony przygląda się Szewcowi, otwiera usta)
JAKUBOWA (do męża z triumfem) I co të na to?
JAKUB (niecierpliwie potrząsa głową) Człowiek bë òbarkniôł! Łeb mie pãknie! (wzdycha) Mój Bòże, żebë to człowiek chòc miôł te kòchané dëtczi, to bë mù nie brëkòwalë tëlé pleskòtac i bëm wiedzôł, co tu rzec. A tak to të, babò, mie terô zapleskòczesz. Tëlé kłopòtu narôz! (rozpaczliwie kołysze głową i dłońmi przykrywa twarz)
JAKUBOWA (do męża z naganą, ujmując się pod boki) Zabôczëła swinia, czej bëła prosãcã! Të wierã zabôczôł, że mòji starzi z tobą téż mielë kłopòtë, a nie narzekalë. (do obecnych) Bò widzyta: jesz jak òn béł Kawalerem i jô gò nie znałam, mój tak z folwarczny kùzni wërzucëł rozpòloną pòdkówkã piosk na drogã, żebë òstëdła. A òn szedł tą drogą bez naszą wies i jã pòdniósł i spòlëł sobie pazurã. I bez to jô gò ùzdrzała, bò jak òn rnał, to mòja matinka wcągnãła gò do jizbë i mù to chòré pazurskò zarô pòsmarowała kùrzim jajem. I tej ju ù nôs òstôł i sã ze mną òżenił. Tak to bëło.
JAKUB (z wymówką do obecnych) I głëpi béłem! Mëslôłem, że jak jô pòdkówkã nalôzłem, to na szczescé, a to bëło na nieszczescé. Bò bez tã waju kùzniã pòtem òslep mój brat Kònrad.
SWAT (zdziwiony) Òslep bez kùzniã?
JAKUB Jô. A fejn to béł chłop, mówiã wôm, taczi pòstawny. Wąsë dłudżi miôł jak wiechce. Ju téż miôł sã żenic, ale przëlôzł do mie i z cekawoscą przëzérôł sã w kùzni, jak mój starëcha, jakò méster, młotem w kòwadło wali, rozumieta, i cos mù òdprisło w òkò. Në cëż. Na to òkò ju òslep, bò bielmem zaszło i brutka gò òstawiła. A dëtków nie bëło, żebë lesc do doktora. Wiéta jak dôwni, za Niemca, w niewòlë szło. Niemc ò Pòlôka mało dbôł.
SWAT (z przejęciem) Në, patrzta le, w samò òkò! A żebë to bëło chòc w te wąsë òdskòczëło.
JAKUB (z westchnieniem) Żebë to, żebë… Żebë to człowiek w młodoscë nie ògłëpiôł! To!
JAKUBOWA (do męża zadziornie) A ju mie wiedno tëlé ò tim nie wspòminôj. Czedë to bëło?! I pò co ten Kònrad tam lôzł? Czë jô cë wëgadujã, że bez cebie mòjégò brata piorën ògłuszëł, bò kòzôłes mù sã przed deszczem w sztëgã schòwac, a bliskò niegò walnął grzmòt.
JAKUB To bëło za to, że òn w piątk òkrasã wëżërôł. Jôchim waju przëgniôtôł!
JAKUBOWA (ironicznie) Alaże! Wejta leno! Jeżlë żem Jôchima nie znała, to z tobą żem gò pòznała.
SWAT (podejrzliwie spogląda na Michała) Lëdze, gôdejma w gatunk! Mówma że rôz do szlacha, ò Balbinie. Gdze òna je i co to je za jeden? (wskazuje na Michała)
JAKUBOWA Tëc òn téż sã chce z Balbiną żenic.
SWAT (oburzony prostuje się) Hej, kòmedia! A gdze je Balbina? Niech bë òna rzekła co zamiarkùje. Bãdze òna chcała tegò szewca, czë nié? Bò tëlé farfòcëma ò niepòtrzebnëch dôwnëch sprawach. Stôré czasë, stôré dzeje. Abò tak, abò sak. Më bëlë pierszi.
MICHAŁ Pierszi béł jô. Jesz wa Balbinã nie slepia nie widzelë, òna ju bëła mòją brutką. I to sobie miarkùjta.
(pomruk w izbie. Swat i Kawaler spoglądają na siebie)
JAKUB Zarô, zarô! Le sã nie hajtujta, bò mie łeb pãknie! (do Swata) A wiele ten szewc mô lat? Bò na tak baro młodégò òn ju nie wëzdrzi.
(Kawaler zawiesza wargę i znowu szurga laską)
SWAT (z wahaniem) Në… łońsczégò rokù, na swiãtégò Józwa, òn miôł trzëdzescë dzewiãc. Tej rachùjta.
JAKUBOWA Ach, tej mù je Józef na jimiã?
JAKUB (zdenerwowany) Cëchò że, z twòjim Józwem! Mie jidze ò to, żebë òn do Balbinë pasowôł, a nie béł za stôri! A të zarô „Józef” (do Kawalera) Jaczi të môsz jimiã?
(Swat i Kawaler znowu spoglądają na siebie)
SWAT Timòteùsz.
JAKUBOWIE (zdziwieni, jednocześnie) Jak?
SWAT (głośno) Ti-mò-te-ùsz!
JAKUBOWIE (powtarzają) Ti-mò-te-ùsz!
JAKUBOWA (ożywiona) Timòteùsz Plaskòcz. Alaże!
MICHAŁ (tłumi chichot) Ale téż sztôłtné delé mù jimiã! Hi, hi.
JAKUBOWA (do Michała, grożąc mu palcem) Hola, chłopkù, të sã nie smiéj, bò pò smiéchù przińdze płacz. Jimiã nie je wôżné, a to, że mô dwa mòrdżi, to! (do Kawalera ciekawie) A wiele cë jesz tëch zarobionëch dëtków za to bùdowanié tegò kòscoła òstało?
MICHAŁ (przerywa) Òn mô mòrdżi, a jô móm edelsztejnë. W Piekle nad Wisłą żem je nalôzł. A edelsztejnë są doższé niż złoto. Jem bògati i Jôchima sã nie bòjã.
(wszyscy, zaskoczeni, przez moment oniemiali milczą)
JAKUBOWA (po chwili, do Swata i Kawalera, zwycięsko kiwając głową) Terô wa czëjeta! Òn mô edelsztejnë!
SWAT A w jaczim to piekle pùrtk mù je dôł? Jakbë miôł, to bë je pòkôzôł!
MICHAŁ Pòkôżã je Balbinie, jak wa wëlézeta stąd précz!
JAKUB (niecierpliwie macha ręką) Niepòtrzebnie sã sztridujeta!
JAKUBOWA (słyszy szelest. To Balbina zmęczona niewygodną pozycją, przykucnięta, obsuwa się po drzwiach) Czó! Chtos tu łazy! Żebë nôs chto nie pòdsłëchôł. Bò lëdze, jak ò skarbach czëją, to bë jesz człowiekòwi gardło przerzuchòlëlë. (do męża niespokojnie) Jeny na swiece! Gdze téż mòże bëc nasza Balbina? Lezże, stôri, jã wëszukac! Ale chiże! (Jakub się nie spieszy)
SWAT Tak bãdze nôlepi!
JAKUBOWA (do męża z krzykiem) Mówiã cë, chiże! Trutniu jaczis! Bò nim òn ten slôdk pòdniese! Jô tu òd samégò rena rokùjã i rokùjã, a òn le sedzy. (Jakub unosi się ociężale, a żona z ciekawą miną nachyla się Michała, żeby zapytać go o te edelsztejny, ale w tej chwili w otwartym okienku spostrzega Alberta, który zagląda do izby. Wskazując na niego, krzyczy) Ùch! Wejle gò, Albert!
ALBERT (przez okienko) Hejle. Jesta wa tu wszëtcë? Në jakże?
JAKUB (zdziwiony i oburzony) Në, tegò paralucha złé nie wezmie! Pò jaczégò Smãtka të sã tu przesusôsz, ùbùchù dardańsczi!
(Albert znika w okienku i śmiałym krokiem wchodzi do izby. Siada na skrzyni obok Michała. Ten odsuwa się niezadowolony)
ALBERT (rozglądając się) A gdze je Balbina? Jô jem czekawy kògò òna wëbierze. Ale jeże to duchòta! A pùf!
(Balbina, podsłuchując, ożywia się. Jeśli postać Alberta na widowni wywoła śmiech, Balbina daje widzom znak, by się uciszyli. Koniecznie chce usłyszeć słowa Alberta, zaciekawiona, znowu do drzwi przykłada ucho.)
JAKUBOWA (nachmurzona) Ni ma ji. Niepòtrzebnie żes sã tu wkliszczôł. Faflujesz nóm mir. Bò co të jesz chcesz?
ALBERT (zamiast odpowiedzi kołysze głową i śpiewa)
Óżenił sã wróbel z kanią, tralala!
Sztërë mile za Kòscérzną, tilbùm, tilbùm, tilbùm, bùm.
Sztërë mile za Kòscérzną, tilbùm, tilbùm, tilbùm, bùm.
(parska śmiechem i przez chwilę zaśmiewa się z szeroko otwartą gębą. Kawaler zakłopotany, łokciem szturcha Swata. Wszyscy są zakoczeni)
JAKUB (do Alberta głosem podniesionym) I pò co të, do szlacha, kërtnął nazôd i rëczisz tu jak napiti, przegrzéchò jakôs! Tak na òslep sã do nôs tramòlisz i kłë szczérzôsz!
JAKUBOWA Jo. Smieje sã jak głëpi do kòłôcza!
ALBERT (wciąż się śmiejąc) Na Balbinã mùszã zaczekac. Tëc rôz òna przindz mùszi.
JAKUB A jô mówiã: Lez sobie précz!
ALBERT Nie pùdã, bò móm szpérë òdparzoné. (do Jakuba) Wejcele, chcôłem, żebë mie wej ten Kòbùs zawiózł kòniem dodóm, ale jemù ù wòza kòło sã rozwalëło, le òbrãcz i gromada szczepów leżała. (znowu się zaśmiewa) Ha, ha. A tumrotë bëłë òd gnoju to bëm sobie mòje biôłé bùksë pòwôlôł.
SWAT (nachmurzony) Stôrégò holwasa bãdze wòzëł? Ten kóń bë cã w tëch piôskach nie ùcygnął. Bòso lez dodóm! I zamiast dzys z Balbiną tancowac, szpërë w misce trzëmôj!
ALBERT (do Swata) Winã mô wej, szewc, co tam sedzy… (Kawaler, roztrojony, czapkę podrzuca w górę i znowu ją łapie) Ale chòc mie gòzdze kòlą i blazë na piãtach pòpãkają, na ùder mùszã jaczégòs skòcznégò tuńca zakrącëc!
(w izbie pojawia się Balbina)
JAKUBOWA (wykrzykuje) Ùch! Nareszce przëlazałas! (bierze Balbinę pod rękę i podprowadza do Michała. Balbina na jego widok z piskiem cofa się i nadeptuje matkę na stopę) Në, nie trãpże mie pò szpëtach, głëpiô trino! Tëc Michôł mô edelsztejnë! (Balbina wyrywa się. Wtedy matka podprowadza ją do szewca) Në tedë niech ten bãdze twój Kawaler. Mô dwa mòrdżi roi… (Balbina ogląda się na Alberta)
ALBERT (wstaje) Jo. Tedë lëdze pòwiédzta, chto znôs mô lepszi szlif, (wskazuje na szewca) òn czë jô? Merza mù zwisô, że sedem mùzykańtów na ni ùsadnąc mòże! (do Balbiny) To pòwiédz, Balbono, kògò të chcesz, mie czë jegò?
BALBINA A cebie! (powstaje hałas)
(w izbie podnosi się gwar, Kawaler i Swat spoglądają na siebie)
MICHAŁ (do Balbiny z wymówką) A co të, czapruchò, mie òbiecała?
BALBINA Mògłes do mie napisac!
JAKUB (oburzony) Hej, na rãbną stronã! Żebë taczi sowizdrzôł miôł bëc Balbinë namieniony?!
ALBERT A widzyta wa? To jô z głëpia frant, wszëtczich waju chcôłem wëpróbòwac! Z Balbiną jô sã òżeniã! Hajda lëdze!
Za sceną ktoś gra taniec kaszubski. Albert, śmiejąc się, zakręca się z laską w tańcu, przytupuje i pokrzykuje. Balbina przyklaskuje. Albert wreszcie rzuca laskę w stronę Michała, (który ją odruchowo łapie) i w tańcu podaje rękę Balbinie. Pokrzykując tańczą razem. Jakubowie siedzą na ławie. Najpierw przyglądają się zdziwieni, a potem urzeczeni muzyką i widokiem ładnego tańca, przyklaskują. Zapominając o zwadach, rozochoceni kołyszą się w takt muzyki. Nie zauważają jak Swat i Kawaler z rezygnacją machając rękoma wymykają się z izby. Michał tymczasem, wpatrzony w wysoką postać Alberta i jego zgrabnie obracające się w tańcu nogi, podstępnie próbuje podstawić konkurentowi jego własną laskę, aby się w tańcu przewrócił. Albert zauważa ten manewr. W mig wydziera laskę Michałowi i pcha go w kierunku drzwi, za którymi Michał znika. Albert rzuca kij Jakubowi i, nie tracąc rytmu, tańczy dalej. Jakub kij łapie, i podśpiewując, stuka nim do taktu w podłogę. Albertowi w tańcu jest gorąco. Rzuca żakiet i obraca się dalej.
Po chwili – kurtyna.
Kiedy kurtyna podnosi się w odpowiedzi na oklaski widowni – na scenie tańczą wszyscy aktorzy.
* W. Kirstein i L. Roppel „Pieśni z Kaszub”, str. 121, nr 65.