Na podstawie książki
Nazwy miast Pomorza Gdańskiego

praca
zbiorowa pod redakcją
Huberta Górnowicza i
Zygmunta
Brockiego

wydanie drugie poszerzone i poprawione pod
redakcją
Edwarda Brezy i
Jerzego Tredera

Wydawnictwo
Uniwersytetu Gdańskiego
Gdańsk 1999

Edward Breza

Czarna Woda

Od stycznia 1993 r. Miasto w woj. Gdańskim, dawniej wieś
w gm. Kaliska i par. Łąg, powstała przy szosie Chojnice-Tczew i magistrali
kolejowej Śląsk-Porty (z 1930 r.), na lewym brzegu Wdy. Słynie z najstarszej w
Polsce Fabryki Płyt Pilśniowych, zbudowanej w latach 1947-1952, a w latach
1957-1961 wybudowano fabrykę kalafonii, terpentyny i olejów flotacyjnych. W r.
1982 powstała samodzielna parafia z kościołem pod wezwaniem Matki Bożej
Częstochowskiej, zbudowanym w latach 1984-1988. Liczba mieszkańców: 1970 r. –
2,1, tys., 1996 r. – 3,3 tys. Do czerwca 1975 r. i ponownie od stycznia 1999 r.
w pow. Starogardzkim woj. Pomorskiego.

Według Słownika Arnolda
(Słownik geograficzny Państwa Polskiego, red. S. Arnold, Warszawa
1936-1939, 1069) wieś miała powstać w r. 1789. Jest to jednak nieprawda, gdyż
mapa Schröttera (L. von Schrötter, Karte von Ostpreussen nebst Preussisch
Litauen und Westpreussen nebst dem Netzdistrict, Berlin 1803-1810) z końca
XVIII w.pokazuje na miescu dziesiejszego miasta tylko lasy (H. Górnowicz,
Toponimia powiatu starogardzkiego, Wrocław 1985, 27). Czas powstania
przesunąć zatem trzeba na drugą połowę XIX w., notowana dopiero w r. 1869 w
postaci niemieckiej Schwarzwasser, jest to jednak kalka (tłumaczenie)
nazwy polskiej Czarna Woda, podanej np. w r. 1880 (Słownik
geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa
1880-1902, I 740) i odtąd po stronie polskiej zawsze pisanej Czarna Woda,
po stronie niemieckiej Schwarzwasser. Na mieszkańca Czarnej Wody mówi się
po kociewsku czarnowodziak, na mieszkankę czarnowodzianka, na
(wszystkich) mieskańców czarnowodziaki.

Jest to nazwa
topograficzna, ponowiona z nazwy rzeki Czarna Woda (obocznie Wda),
po niemiecku Schwarzwasser od przym. schwarz ‘czarny’ i rzeczow.
Wasser ‘woda’, nad którą leży. Takie przeniesienia z nazw obiektów
wodnych na miejscowości to częste zjawisko w toponimii, por. np. w niniejszej
książce nazwy Łeba i Reda i poźniejsze miejscowości, dziś miasta
Łeba i Reda, jez Wdzydze i wsie Wdzydze Kiszewskie w
pow. Kościerskim i Wdzydze Tucholskie w pow. Chojnickim nad tym jeziorem
położone, jezioro Rekowo i Studzienice oraz późniejsze
Rekowo i Studzienice w pow. Bytowskim. Na świat wychodząc,
przywołać można rzeki Moskwa i Ottawa oraz stolice państw
Moskwa (Rosji) i Ottawa (Kanady) nad tymi rzekami
leżące.

Wcześniejszą osadą karczemną, dziś z Czarną Wodą połączoną
urbanistycznie, było Złe Mięso, po niemiecku Bösenfleisch,
notowane jako Boszfleyth 1480 (Matriculum Regni Poloniae summaria,
ed. T. Wierzbowski, J. Sawicki, Warszawa 1905-1961, IV 88), zum Bösem
fleisch 1495 (Scriptores Rerum Prussicarum, hrsg. Th. Hirsch, M.
Töppen, E. Strehlke, Leipzig 1861-1874, 799), Boszenfleisch (Akta
stanów Prus Królewskich, wyd. M. Biskup, K. Górski, T. II, Toruń 1960, IV 1 s.
203), taberna ‘karczma’ Liemieszo 1585 („Fontes“ Towarzystwa Naukowego w
Toruniu, I-III 237 – dalej F), Złe Mięso 1664 (F, XXXII 262) i odtąd po
stronie polskiej zawsze Złe Mięso lub Złemięso i
Bösenfleisch po stronie niemieckiej.

Jest to nazwa dzierżawcza od
nazwiska właściciela karczmy Bösenfleisch, przełożona na polskie Złe
Mięso, por. niem. böse ‘zły’ i Fleisch ‘mięso’. Polska nazwa
osobowa Złe Mięso notowana była od r. 1397 (Słownik staropolskich nazw
osobowych, red. W. Taszycki, Wrocław 1965-1976, VI 322). W „gminnej“
opowieści i przewodnikach turystycznych nazwa tłumaczona jest od okoliczności
podania zgłodniałym flisakom zepsutego, nieświeżego mięsa, które spowodowało
choroby u konsumentów. Podobne tłumaczenie nazwiska właściciela spotykamy w
nzwie Twarda Góra w pow. Świeckim od nazwiska Hartberg od niem.
hart ‘twardy’ i Berg ‘góra’. Karczmy, młyny, wybudowania i huty
(te ostatnie na Śląsku) bardzo często brały nazwy od nazwisk właścicieli, np.
Legbąd i Windorp w pow. Chojnickim (Złe Mięso lezy już w gm.
Czersk w pow. Chojnickim), Kruzyn, dziś Krzeszna i Firoga w
pow. Kartuskim, Dunajek, dziś Dunajki w pow. Kościerskim i
starogadzkim, Ozimek pod Opolem. Zob. E. Breza w „Dzienniku Bałtyckim“
1996, nr 273, s.7.