Ida Czajinô

Dzéwczã ze strzëchôlcama

Binowô adaptacëjô bôjczi Hansa Christiana Andersena pòdług Jidë Czajinë

PERSONË:

Dzéwczã
Wszóna I
Wszóna II
Wszóna III
Bògati pón
Bògatô białka
Ji dzéwczã
Ji knôp
Biôłô wastnô
Przechôdélcowie ë przedôjcë

Wëstrojenié przëbôczëwô miasto zëmą: fùl chëczów, sniég, lëdze cepło òblokłé, wëstrojonô dana. Wszëtcë aktorowie zbiérają sã na binie. Mògą spiéwac kòlãdë na zôczątkù ë na kùńcu dokôzu, na nen przikłôd, czédë są wszëtcë w grëpie na binie.

Zëmòwé noce, gòdowé noce.
Dzecątkò Bòżé z zëmna dërgòce,
Jidze bez pòla przëkrëté sniégã
Zëmòwą spiéwã wiater Mù nócy:

Hej kòlãda, kòlãda,
Hej kòlãdë no czas,
Chto ògrzeje rãczãtka
Chto nórt w chëczë Mù dô?

Tëli tëch chëczów a òknów tëli.
Mòże Gò schòwią chòc le përzinkã,
Mòże przëcësną do serca lëdze,
Mòże wëkarmią nigle zôs pódze.

Hej kòlãda …
(Na melodię zimowe noce, grudniowe noce…)

Chór môłëch aktorów kłóniô sã, głosno gôdô miono ë nazwëskò aùtóra, Tituł bôjczi ë zôczątk narracëji:
Bëło baro zëmno.
Sniég sëpôł ë robiło sã cemno.
Béł to òstatny dzéń przed Bòżim Narodzenim.

Aktorzë rozchôdają sã na wszëtczé stronë, jakbë przëchôdélcowie abò przedôjcowie, wòłającé:
Danë, danë, daneczczi!
Jabka, krëszczi, brzôd swiateczny!
Òrzechë dlô dzecy ùcechë!
Zabôwczi do jigrôszczi!
Pòmalinkù schôdają z binë. Jesz czëc òstatny dzecinni głos:
Sztrëchôlce, sztrëchôlce, sztrëchôleczczi!
Téj séj bez drogã chtos przebiegô.

WSZÓNA I Przestôwô kòle dzéwczãca
Zdrzëta! Zdrzëta! Cëż to je za brzëdczi klatôk! Wierã królewiónka szãtopiérzów! A gdze sã pòdza czeladzô, że kùzer jész nieùmëti?! Mòże bë wastnô Klatczënô wëcarła gò w rãkôw?! Kò òn ju bez tegò je czôrny! Ha, ha, ha…
Wszóna I ùcékô I.Dzéwczã pòcëgającé nosã jidze ë wòłô përznã cëszi.

DZÉWCZÃ Sztrëchôlce!

BÒGATI PÓN Pòdchôdô do dzéwczãca
Të sprzedôwôsz sztrëchôleczczi, dzéwczã? Nawetka dzysô w Gòdową Noc?!
Sprzedôczkôj mie pùdełkò.
DZÉWCZÃ (ùredowónô)

Bóg zapłac wóma! Wiesołëch Swiãtów! Sczëstlëwégò, Nowégò Rokù!
Òdchôdô przeliczającë dëtczi. Pòdbiégô Wszóna II ë wëriwô né dëtczi dzéwczãcu. Ze smiéchã ùcékô. Dzéwczã jesz sztërk bnëkô za nim.

DZÉWCZÃ Òddôj! To je mòje! Mój zôróbk! Òddôj!

Biegô w swòjëch wiôldżëch kùrpach za knôpã, ale zawôdzô nogą ë sã zwrôcô gùbiącë jeden kùrp. Pòdbiégô Wszóna III ë pòdnôszô bót.

WSZÓNA III Wëwijô kùrpã.

Wejle, jaczi smiészny kùrp! Przëdô mie sã na kòlëbkã, czéj bãdã miôł dzeckò!
Ha, ha, ha…

DZÉWCZÃ Chlëchô ë wòłô

Sztre…chôl…ce, sztre…

Bez drogã jidze jedna wastnô z dwuma dzecama. Dzéwczã jidze kòl mëmë, knôpik wëbiégô wprzódk.

KNÔPIK Biegô wkół dzéwczãca ze sztrechôlcama

Ele mele kòpcuch!
Lumpòwati toptuch!
Ele mele ruks,
W bùksach ë bez bùks!

DZÉWCZÃ II Pòdchôdô

Czémù të tak dërżisz? Cë je zëmno? Të jes tak letëchno òblokłô ë môsz bòsé nóżczi. Mëmkò, òno ni mô rãkawiców! Mëma, òno mô bòsé nóżczi!

MËMA Cygnie córkã

Nie dotëkôj tegò czôrnégò pùrtka! Kò òno mòże mieć wszë!

Białka z dzecama òdchôdô. Mòżna scemmnic wid, żebë wëzdrzało jak wieczór. Białka z dzecama mòże jic na drëdżi plan, dze je wëstrojonô dana. Dzecë òbzérają pòdarënczi.
Dzéwczã ze sztrechôlcama òstôwô na wëstrzódkù „miasta”. Cmùli sã do mùrów, jakbë chca sã ògrzôc abò ùcec przed lëdzką niegòdzëwòtą. Mòże bëc czëc kòlãda „Cëchô noc”, w jaką dzéwczã sã wsłëchiwô ë zabôczëwô ò płaczu. Melodijô cëchnie.)
DZÉWCZÃ Kò to jidze do Gód! Wilëjô Bòżégò Narodzeniô! Zapôlã sã nëch sztrechôlców, chòc sã përznã ògrzejã.

Zapôlô z ùsmiéchã

Né, jak cepełkò! Prawie, jakbë sã pôlało w piéckù… Taczim wiôldżim z mòsãżnyma dwiérzeczkama…

Dzéwczã sã rozspiéwô. Timczasã trzôska dogasëwô. Dzéwczã bierze a zapôlô drëgą.
DZÉWCZÃ A terô jô chcã ùzdrzec dankã – prawie sã ùsmiéwô – Wej, jakô snôżô! Je jész piãkniészô nigle dana kòl bògatégò kùpca. Wiele tu zabôwków a swiéczków! Tësące swiéczków!

Drëgô trzôska gasnie. Dzéwczã zapôlô jész rôz. Ùkazëwô sã na biôło òblokłô wastna.Na remionach mô biôłą mamòtã. Pòmalinkù pòdchôdô do dzéwczãca.

DZÉWCZÃ Na zôczątkù czësto cëchò, prawie bezgłosno. Pózdni corôz to głosni.

Starka… Starka… Starëszka! Mòja dobrô, kòchónô! To të jes? To Të pòprôwdze?! Të mie nie znikniesz jak piéck ë danka, czéj sztrëchôlca zgasnie! Nie òstawisz mie na nym lëchim swiece! Zapôlã wszëtczé sztrëchôlcë, le nie òdchôdôj òd mie! Lepi wez mie met!

Cmùli sã do stôri, biôłi wastnë. Starka mùjkô jã do se. Tédë dzéwczã wësëwô sã z òbjimniãcô ë òpôdô wpółleżącë wëstrzód swòjëch nadpôlonëch sztrëchôlców. Na gąbce prawie je ùsmiéchniónô. Biôłô wastnô òdchôdô, jakbë mia kògò kòle se, do chtërnygò je nachilonô.
DZÉWCZÃ Szeptô

Wejle, spôdô gwiôzda. Wierã chtos ùmiérô…

Sedzy bez pòrëszeniô. Zapôlają sã wszëtczé widë, jakbë zrobił sã dzéń. Schôdają sã do dzéwczãca wszëtczé aktorowie, jaczi grelë w ny bôjce. Wszóna II, co ùkrôdł bócëk, przënôszô gò ë kładze kòl ni. Wszóna I dôwô do rãczczidëtka. Wszëtcë ùstôwiają sã wkół dzéwcza.

BÒGATI PÓN Chili sã bë zebrac przepôlonésztrëchôlce ë pòłożëc je do szërtuszka.

Wierã chca sã ògrzôc tima sztrëchôlcama…

Wszëtcë spiéwają drëgą zwrotkã zapisóny kòlãdë.

Jak môlinczi spiéwôk kaszëbsczi do nieba sã dostôł

Wedle bôjczi anonimòwi przërëchtowa binowi òbrôzk Jida Czajinô

Personë:
Jónk
Mëma
Tatk
Macocha
Wùja
Knôp
Knôp II
Knôp III
Matka Bòskô
Sw. Józwa
Sw. Jizëdór
Môlinczi Aniółk
Aniól I
Aniół II
Aniół IV
Aniół V
Aniół VI
Aniół VII
Chórë aniołów ë swiãtëch

Prolog

CHÓR Aniołowie aniołóm spiéwają,
Lëdze lëdzóm, wej, pòwiôdają,
Szëmią drzewa drzewóm,
Szepcą ptôchë ptôchóm
A wama chto mô gôdóné?

Wej na zemi nie bëło widzóné,
Ani w niebie nie bëło czëté
Ò ti historëji,
Ò ti, jak swiat stôri.
A mòże bëło to wczorô?

Bina I

Na pierszim planiechëcz kaszëbskô òd bùtna. Wiodro zëmòwi. Dali „sniegòwé smiotë”jaczé wëzdrzą téż za chmùrama. Za tima smiotamabiôło òblokłé pòstacëje–chùrë aniołów a swiãtëch. Kòl chëczë chłop ë białka przë swòjëch robòtach. Wbiégô knôpik. Bòhatérowie w farwnëch òbleczeniach – nôlepi w kaszëbsczëch ruchnach, abò przënômni szlachòwnëch za kaszëbsczimw strojama.

JÓNK Snôżim głosã nócy so wiesołą kòlãdã, np. „Jezë òstôw szopã”. Pózdni zwrôcô sã do mëmë.

Mëma! Wej pierszô gwiôzda ju swiécy. Mògã z knôpama jic za gwiżdżama nëkac? Òbôczã, czë stôri Ãdris ze Smòlnëch Błotów za szandarã jész chòdzy!

MËMA Môsz të lekcëje òdrobioné?

JÓNK Lekcëje òdrobioné, czëtac nôùczony, statczi pò pôłni ùmëté, jizbë wëmiotłé!

MËMA Tatka sã jész spëtôj, czë ni mùszisz w warsztace pòmòc a téj biéj.

TATK Pò swiãtach mdzemë dwaji dãbòwé stółczi bejcowelë, a terôzkù biéczkôj sã përznã òdpòcząc.

Przënëkelë lóntrusë òblokłi w cepłé wampsë, czôpczi, skòrznie…

KNÔP I Jankù! Ju le pòj!

KNÔP II Gwiżdże pò wsë chòdzą!

KNÔP III Latos òd Bartélëków zôczinają!

KNÔP IV Zarô do szôłtësa jidą! Niech le tam dichtich wladëją a wësmarëją!

KNÔPI (razã) Gwiżdż! Gwiżdż! Mô na slôdkù priszcz!
Gwiżdżu! Gwiżdżu, frańtówkã zagwiżdżë!
Mdzemë mielë ùcechã, jak wësëpiesz co z miecha!
Jidze gwiôzdka! Dzecyjnô pòwiôstka!

Bòhatérowie òdchòdzą. Knôpi z krzikã ùcékają z binë. Mëmka z tatkã przezeblokłi w biôłé ruchna dołączéwają do chùru aniołów.

Bina II

JÓNK W zniszczonëch ruchnach smùtno nócy kòlãdã,np. „Swiat przed Tobą klãkł”

Rok jidze za rokã. Kòżdégò rokù gwiôzdka ta sama, ale dlô mie ju tak nie mdze jak przódë. Milszim widã dlô mie są né swiéczczi na grobach tatë, mëmë… Niech zdrzą na mie a nie dadzą krziwdzëc lëchim lëdzóm.

MACOCHA (wëzérô z jizbë)

Jankù! Grëpczi do wëszorowaniô jész òstałë! A Téj pódzesz wãdżél wrzëcëc do sklepù! Kò na swiãta wãdżél ni mòże na òbòrze stojec!

JÓNK To je za wiele robòtë na jednégò knôpa! Czéjbë mie wùja pòmògł, téj òb gòdzënã më bë mielë zrobioné. Sóm jô do nocë mògã wrzëcac. Jô bë chcôł za gwiżdżama nëkac, a téj jész sã przezeblec na pasterkã zdążëc.

WÙJA Jô jidã z dzéwczãtama za daną. A téj wëstrojic jész jã trzeba. Dobrze cë zrobi, jak mdzesz përznã zmògłi, ò głëpòtach nie bãdzesz mëslôł, a nôùczisz sã na chlébk zarôbiac. W żëcym nie je letkò!

KNÔPI Jankù! Gwiżdże ju chòdzą! Ju le pòj!

MACOCHA Jank nigdze nie jidze, le robic! A wa lóntrusë, wa ni môta robòtë doma?!

JÓNK Kò jô jész jem za môłi na tak wiôlgą robòtã. Mëmka z tatkë wiedno sã zgôdzelë, żebë jô za gwiżdżama nëkôł! Wa sami jesta zgnilcë, a mie dôta robòtã!

Ùcékô z knôpama.

MACOCHA Jónkù! Do robòtë! A dze Të nëkôsz?!

KNÔPI Ë JÓNK Gwiżdż! Gwiżdż! Mô na slôdkù priszcz itd.

Bina III

JÓNK
Sóm, nócy so kòlãdã „Biżaha jezëskù…”

Wszëtcë sã ju rozeszlë, gwiżdże met. Trzeba sã zbiérac na pasterkã … Kò jô ni mògã wrôcac dodóm. Cotka mie jész wladëje warząchewką. Tuwò jô so sadnã a pòżdajã na drëdżëch, jak ju pùdą do kòscoła.

Sôdô. Zapôdô w spik w nórce binë. Aniołowie bierzą chëcz a òbrôcają òd benë, terô wëzdrzi za szopką betlejemską. Kòl kùmka stôwô Matka Bòskô, sw. Józwa. Ùstôwiô sã bina bòżonarodzeniowô.

MÔLINCZI ANIÓŁK Ze steropianowy chmùrczi wëskùbiwô dzurkã a kòmeńtuje.

Alana! Ta zemia je dzywnô! Czësto jinaczi jak kòl naj w niebie. Lëdze tak krzikają na se. Môlinczi knôpiczk mô wiele do robòtë, a wiôldż i sã zgnilą. Czë òni nie rozmieją ùsmiéchac sã do se?! Do té je tak zëmno, że nen biédny knôpiczk cetruje a cetruje tak je zmiarzłi… A – psik!

MATKA BÒSKÔ Aniółkù, naj spiéwôczkù môlinczi. Czas Panu Jezëskòwi zaspiéwac. Czas próbã zrobic przed Pasterką.

SW. JÓZWA A cëż të tam spiéwôczkù wëzérôsz na nã zemiã. Ùzdrzôł të hénë co bëlnégò?

ANIÓŁK Nie wiém, czë tam je co bëlnégò, lëdze są czësto òbarchniałi. Czémù nie rozmieją sã ùsmiéchac do se?

SW. JÓZWA Biéczkôj le stanąc kòl kùmka a zapiéwac cos Jezëskòwi.

ANIÓŁK Stôwô kòl kùmka.

Cëchô noc… Swią… A – psik!
Cëchô noc… Swiątechnô noc…
Wszëtkò spi…A – psik!
A – psik! Aaa– psik!…

MATKA BÒSKÔ Cëż të Aniółkù? Jes të przeznobiałi?Dzeż të sã tak przeznobił? Wierã bez to wëzéranié na zemiã?

SW. JÓZWA Le cëż më terô zrobimë? Chto latos Jezëskòwi kòlãdë mdze spiéwãł?

ANIÓŁK I Môlinczi spiéwôk sã przeznobił!

ANIÓŁK II Cëż terô? Chto Jezëskòwi zaspiéwô?

ANIÓŁK III Môlinczi Aniółk zachòrzôł.

ANIÓŁK IV Alaże, mómë wërwasë!

SW. JIZËDÓR Wa le sã nie jiscëta! Wiém, dze je bëlni spiéwôk. Czéj jem òstatny rôz na jeseń béł pòmôgac kaszëbsczim gbùróm òrac, pôsôł tam gãsë môlinczi knôpiczk a so cëdno spiéwôł. Tegò le so terô sprowadzta do nieba.

ANIÓŁ V Swiãti Jizëdór mô prôwdã!

ANIÓŁ VI Terô le biéjta za nym spiéwôczkã.

ANIÓŁ VII Niech nama zaspiéwô.

MËMA JÓNKA Kò to naj Jónk so tak apartno spiéwô!

TATK JÓNKA To najigò Jónka chcą tuwò sprowadzëc!

Jeden Aniółk „schòdzy” na zemiã, pòdchòdzy do spiącégò Jónka. Jónk, jakbë sã bùdzył ze spikù. Aniółk prowadzy gò za rãkã. Wkłôdô na niégò biôłą sëczenkã. Naprocem wëchôdają starszi Jónka.

TATK Jónkù!

MËMA Sinkù!

JÓNK Mëma! Tatk!

Wpôdô w òbjãca starszëch.

MËMA Ë TATK Pòjczkôj, Jónkù, trzeba, żebë të zaspiéwôł kòl kùmka.

Wszëtcë sã ùstôwiają kòl kùmka. Slôdë chùrë aniołów ë swiãtëch. W wëstrzódkù swiãtô rodzëna. Jónk w biôłëch ruchnach stôwô kòl kùmka.

JÓNK Nad Betlejem! Nad Betlejem
Jasnò gwiôzdka swécëła
A Marija jak lëlija
Swégò Synka pòwiła.

Pòsobné zwrotczi spiéwają ju wszëtcë.

Kùńc