Opowieści o naiwności sąsiadów

zebrał Bernard Sychta

Spis treści:
1. ^uE Tüszk^uewsci matce
2. Jak T’üszk^uewionie przejzdrżylë so w ^uedze
3. Jak T’üszk^uewion[i]e p^uymögalë b’udowac Gdunsk
4. Jak T’üszk^uewion[i]e jedlë bulv[w]ë z mlyjkim
5. Jak T’üszk^uewion[i]e sp’ölylë cału wies dlo k^ueta
6. Jak Meck w’esadiwał jaja
7. Jak Meck w’ësejdzöł zdrzybca
8. Jak sobie T’uszkowionie nodzi mëli
9. Jak T’uszkowioce wc’ogale krowa na dach
10. Jak T’ësk^uewianie n’oselë w miechach wid do k^u’escoła
11. Jak gne[é]jżdżewszczy gr[b]ürz[ż]ë chcelë m’ec s^ueje sledze
12. ^uE gnie[é]żdżewszczëch sk^uerniach
[13. W Sw^uerach…]
[14. Sw^ueranie ^u’ebch ^uezylë wiejlguno^uc…]
[15. Prszëszed rëbök z Hè[é]la…]

1. ^uE Tüszk^uewsci matce

T’üszk^uwskim Mëckum ^u’umarła matka i ^uyni ju wio^uzle d’o^u* Lëpusza, żebe ju to^um p^u’ech^uewac. Gdzej był piösk, to^um ^uyni j’achale p^u’ymału, a p^ue k^u’erżiniach i k’om^uminiach ^uyni j’àchale chiże, żebë, jich matka ch^uec w trënie n’a wo^urach ku^usk so p^u’echöckała, b^ue w żëcu nigdë so nie w’ëchöckała. Jak ^uyni bëlë blësk^ue Lëpusza, tej trëna z matku spadła z ^ueza ^ued tejg^ue trsz’osenu. Mëcce m’ëslalë, zaj na tim miejscu matka jich chcej bec p^u’ech^uewonu. Tej ^uyni w’ek^uepalë kulo. W nio^{u u}yni ws’adzëlë trëno, z’ak^uepalë ju, a na to^u miejsce z’asadzelë ch^uyjko. Ta w’ërosła barzo w’ësok^ue i je grëbu tak, żej trszej chło^upi n’i m^uegu ju u’ebłapiyc.

(Dialekt kaszubski zachodni-południowy z Brzeźnia w pow. chojnickim)

2. Jak T’üszk^uewionie przejzdrżylë so w ^uedze

T’üszk^uewiònie bële to^u głupi lëdze. Röz szle ^uyni n’a jarmark do^u miasta sprzejdac kro^uwe. Dro^uga prsz’ejch^uedzeła k^uele j’ezyra i rzyjki. Na m^uesce w’idzelë ^uyni lëdzi w ^uedze, b^ue ^ueda beła cechu i ni’e beło wcale wałów. T’üszk^uewionie m’ëslelë, żej to^um je jarmark. Tej ^uyni sk^u’eczylë z m^uestu d’o^{u u}ede, żebë to^um h’ondlowac kro^uwe.

(Brzeźno)

3. Jak T’üszk^uewion[i]e p^uymögalë b’udowac Gdunsk

Jak Gdunsk był b’udowoni, to^u T’üszkowionie tyjż wo^uzle drżejw^ue do^u tejg^ue b’udowoniu, b^ue Tüszki su^u starszi jak Gdunsk. ^uYni włożële ch^uyjki ^ued szejnosce do^u dwadzysce mejtrow w pryjk ^ueza i j’achalë. Jak ^uyni j’achalë, tej ^uyni wszëstk^ue przejwröcalë, co sp^uetkalë n’a dro^udze, b’udinki i drzejwa.

(Brzeźno)

4. Jak T’üszk^uewion[i]e jedlë bulv[w]ë z mlyjkim

Jak T’üszk^uewionie mielë n’a ^ueböd bulwë z mlyjkim, tej bulwë w misce mielë ^uyni na jednim k^uyncu budinku, a kwasni mlyjk^ue na drëgim k^uyncu. Roz ^uyni nabralë łëz[ż]ko bulew, a tej szlë na drëgi k^uync p^ue łëżko mlyjka kwasnig^ue, żebë bulwë so w brżëchu lepje ^ulejżałë. ^uYni tak dług^ue ch^uedzylë ^ued bulew do mlyjka aż so najedlë.

(Brzeźno)

5. Jak T’üszk^uewion[i]e sp’ölylë cału wies dlo k^ueta

^u’U Mecka w Tüszkach bëło wiele mëszò[ó]w i szurów. ^uYn ni’e wedzöł jak so jich p^uezbëc. Tej ^uyn szejd d’o^u szötësa p^u’e rado, ale tyjn nic mu ni’e p^ueradzył. W Tüszkach mieszköł jedin Niymc i d’o^u tejg^ue Meck sejd p^u’e rado. Tynj döł M’[e]ck^uewi k^ueta. Jak Meck prszeszyd d’o^u dum, tej ni’e wiedzöł, co^u tyjn k^uet żrej, b^ue zabył so ^ue to^u z’apitac. Tej Meck szejd d’o^u Niymca nazyd i z’apitoł so:

– Co tyjn k^uet żrej?

Niymc ni’e rozumöł i z’apitöł so:

– Was?

Meck mëslöł, żej k^uet bądze żar jich so^umich. ^uYn to^u p^uewiedzöł jinnim T’üszk^uewionom, a ti n’amësliwalë so nad tim jak tejg^ue k^ueta w’ëpądzec d’o^u lasa z M’eck^uewi chöte, b^ue zabic g^ue ^uyni so b^uejelë, b^ue bë jich zejzar. ^uYni ^u’urazelë, zej trejba p^u’edpölyc tyjn budink i tej tyjn k^uet ^u’uceknie d’o^u lasa. Jak ^uyni p^uedpölyle budink, tej tyjn k^uet ^u’ucyk d’o^u dregig^ue budinku. Tüszk^uewionie p^uedpöliwalë tyjn drëgi budink, a k^uet ^u’cyk do^u trszejc’ig^ue. Tüszk^uewion[i]e p^uedpöliwalë wiedno wiąc’i b’udinkow, a k^uet ^u’cyköł d’o^u drëgich. ^uYni jednak do^ustalë to, co^u chcejlë, b^ue jak p^uedpolylë ^u’estatni budink w ti wse, tej k^uet ^uucyk d’o^u lasa.

(Brzeźno)

6. Jak Meck w’esadiwał jaja

Meck miöł w’esadiwac w kuzni jaja. Jym^ue znösziwałë z całi wse k^uebiytë wszësz[s]tki jaja. Jak prszëszyd czas w’eklüwoniu, tej Meck spiywöł w kuzni:

– Ko, ko, ko, kok, jütro bądze ro^uk.

Lëdze mëslylë, że ^uyn wësejdzöł ^uuz jaja a ^uyn je wszëstki zjödöł.

(Brzeźno)

7. Jak Meck w’ësejdzöł zdrzybca

Röz Meck chcöł w Bëtowie sprszejdac n’a rinku bo^unia. Prszëszyd d’o^u nieg^ue jedin chło^up i nagödöł mu głëp^uetë, b^ue wiedzöł, żej to^u je Tüszk^uewòn. ^U[u]y[Y]n p^uewiedzöł mu:

– Ta bo^unia to^u je k^u’ebëli jajo. Wejz ju zawiyz nazyd do^udom. Jak te bądzesz no^u ni sejdzöł szterë t’ig^uednie, tej wëlągnie so zdrżyjbc, ale të ni muszisz nic gödac, a jesc le röz na dzyń.

Meck tak zro^ubiył, jak mu tyjn chło^up p^uewiedzöł. ^U[u]y[Y]n zav[w]ióz bo^unia ksu^udz ch^uedzył p^u’e k^ueląⁿdze, tej do^uwiedzöł so ^ue tim wszëstkim. Lëdze gödalë, zej Meck^uewi so ^uuz ni’e chcało ro^ubiyc w kro^uwe i sejzi n’a k^uebëlim jaju, żebë mieć k^uynia. Ksu^udz tej prszësyd d’o^u Mecka, w’ësüköł so p^uerżu ^udnig^ue jałwca i wkurżył nim M’eck^uewi pöro razi, tak żej ^uyn był blësk^ue jałwca, tej w’ëdra^uowöł z nieg^ue zajuc. Meck mëslył, żej to^u je to^u jeg^ue zdrżyjbło i za^uełöł:

– Nie ^u’ucykyj, jo jym t^uyj tata, jö cejbe w’ësejdzöł.

(Brzozowa, 4 km od Brzeźna)^†

8. Jak sobie T’uszkowionie nodzi mëli

Roz T’uszkowiò[ó]nie szli sobie nodzi mëc do rżyczi. Mëjò[ó] sobie i sz’orujò. Jak już sobie umëli, z’aczoli so kłòcic, kog^ue nodzi so n’oczestszi i nodzi im so p’ò[ó]miyszałe i ^uoni ni’y m^uegli p^ueznac sw^uejich nogów. Ale n’a szczesci jechoł furmom i patrszi, patrszi i pito so ich, czymu ^uoni so kłócò[ó]. T’uszkowiónie ^u’ed ^uwiedzeli mu ^ue co im so r’ozch^uedzuło. I furmon m^uywi:

– Na to eszcze cym rada bądze. I idze do w^ueza p^ue batò[ó]g. Jak ^uon prszëszed i zaczòł tim b’atodzim ich walyc, to każdi p’eznoł sw^ueje nodzi i zaczoł ‘uc·ikac, rod że jeg^ue nodzi g^ue chiże niosò[ó].

(Śluza, około 7 km od Swornegaci)

9. Jak T’uszkowioce wc’ogale krowa na dach

W T’uszkowach n’a stodole rosła trowa. T’uszkowioce chceli tim n’afutrowac krowa. Jedni tedi stanani na dole, drudz·i u góri. ‘Uwiónzali krowa n’a lincuch i chceli jo wycognoc na dach. Ciedi jo mnieli już wnet n’a dachu, to ona w’ycągnana jaⁿzik. Oni tedi mówieli, że ona już czuje trowa i chce żryc, ale jak jò[ó] cała w’ycągneli już d’o góri, to ona już była zdechło.

(Męcikał w pow. chojnickim na pograniczu Kaszub i Borów Tucholskich)

10. Jak T’ësk^uewianie n’oselë w miechach wid do k^u’escoła

T’ëszk^uewianie w’ëbudowalë k^uescół ale bez ^ueknów. Te ^uoni są kł’op^uetelë, jak ten wid w ten k^uescół wpr’owadzëc. Tak reno, jak słüńce weswiè[é]cëło, ^uoni wząⁿlë miechë i zacząlë nagarniac ten wid do nëch miechów i nosëc do k^uescoła. A co cemno to cemno. Te ^uoni saⁿj’iscelë ji szlë spac. Timczasaⁿ dzaⁿdzół wëdłüböł ^ueb noc dzürą. Ja ^uoni wstelë, te ^uoni są baro ^uiceszelë i ^ue^ulë:

– Dząⁿk^uijemë ce dz’ąⁿdzole za tą dzürą w k^u’escele.

(Podjazy w pow. kartuskim)

11. Jak gne[é]jżdżewszczy gr[b]ürz[ż]ë chcelë m’ec s^ueje sledze

Röz gne[é]jżdżewszczi gbürże kupilë so beczka sledzi i wsëpalë w k^uila, żebë roslë. Czej ^uoni chcelë le lowic, tej niżodnëch sledzi nie bëlo. Jak ^uoni w’ëpuscëlë ^ueda, tej ^uoni widzelë, że wszëtczi sledze bëlë zgnitè[é].

(Werblina, parafia Starzyno na Bëlakach)

12. ^uE gnie[é]żdżewszczëch sk^uerniach

Gniè[é]żdżewicë mielë jedne sk^uerżnie. ^uEb noc ^uone wisalë na gajdze (gałęzi). Chto nöreni wstol, ten jich ^ueblek ë ch^uedzil w nich cali dzè[é]ń, a wieczór ^uon jich seblek.

Wielka Wieś na Kępie Snarzewskiej

[13. W Sw^uerach…]

W Sw^uerach ludze ne wiedzeli, czyj je ni’edzyla. Terò[ó], żejbë tymo jak^u z’aprszestac, ‘uchwoleli ^uoni, że jak bądze ni’edzyla, to szołtis ^u’ebuje so w biołò[ó] l’itewko i bądze ch^uedzoł p^u’e całich Sw^uerach. Tak tyż i zrobiuł i ^u’ed teg^ue czasu ludze już zawsze wi’edzeli, czyj je ni’edzyla.

Śluza pod Konarzynami

[14. Sw^ueranie ^u’ebch ^uezylë wiejlguno^uc…]

Sw^ueranie ^u’bch ^uezylë wiejlguno^uc wiedno p^uyzni ^u’e jedin tidz·iń. Röz j’achale lëdze z inszi p’arafi prszejz Sw^uere i w’idzyle jak klejpale cejpóma. Tej ^uyni do^u nich:

– Jenes, lëdze! Dzisu su^u swiónta! Jak wa m^ueżyta ^uebijac!

– Dzisu su^u swiò[ó]nta?! Më m’ëslylë, że aż za tidz·iń. Tej ^uyni c’ësnolë cejpë i szlë d’o^u k^uescoła.

(Borzyszkowy)

[15. Prszëszed rëbök z Hè[é]la…]

Prszëszed rëbök z Hè[é]la do Rżücewa za b^uilwamë do jedne bialczi i widzöl na szpini bania. ^uOn so spitöł:

– Co to je?

A ta bialka rekla:

– To je kò[ó]nszczi jaje.

Tak rëbök bania kupil i zanios jo w czersz i ch^uedz·il do te^uo krsza zazërając, a czej ^uon tam röz prszëszed, tëj tam w’ëlecöl zajc z të^uo krsza. Rëbö[k] mëslöł, że to bëlo to zgrżebie i ^uon biegöł za tim zajcą i ^uelöl:

– Is, is – a is ^uicek.

(Werblinia koło Starzyna)

---

* Znak ‘ oznacza akcent stawiany bezpośrednio przed akcentowaną samogłoską, ale tylko wtedy, gdy odbiega od akcentu ogólnopolskiego.

† Między tekstami z Brzeźna a Brzozowem zachodzi tylko ta różnica, że IV przypadek rodz. ż. kończy się w Brzeźnie na o, np. bo^unio, w Brzozowie na a, np. bo^unia.