Opowieści o naiwności sąsiadów
zebrał Bernard Sychta
Spis treści:
1. uE Tüszkuewsci matce
2. Jak T’üszkuewionie przejzdrżylë so w uedze
3. Jak T’üszkuewion[i]e puymögalë b’udowac Gdunsk
4. Jak T’üszkuewion[i]e jedlë bulv[w]ë z mlyjkim
5. Jak T’üszkuewion[i]e sp’ölylë cału wies dlo kueta
6. Jak Meck w’esadiwał jaja
7. Jak Meck w’ësejdzöł zdrzybca
8. Jak sobie T’uszkowionie nodzi mëli
9. Jak T’uszkowioce wc’ogale krowa na dach
10. Jak T’ëskuewianie n’oselë w miechach wid do ku’escoła
11. Jak gne[é]jżdżewszczy gr[b]ürz[ż]ë chcelë m’ec sueje sledze
12. uE gnie[é]żdżewszczëch skuerniach
[13. W Swuerach…]
[14. Swueranie u’ebch uezylë wiejlgunouc…]
[15. Prszëszed rëbök z Hè[é]la…]
1. uE Tüszkuewsci matce
T’üszkuwskim Mëckum u’umarła matka i uyni ju wiouzle d’ou* Lëpusza, żebe ju toum pu’echuewac. Gdzej był piösk, toum uyni j’achale pu’ymału, a pue ku’erżiniach i k’omuminiach uyni j’àchale chiże, żebë, jich matka chuec w trënie n’a wourach kuusk so pu’echöckała, bue w żëcu nigdë so nie w’ëchöckała. Jak uyni bëlë blëskue Lëpusza, tej trëna z matku spadła z ueza ued tejgue trsz’osenu. Mëcce m’ëslalë, zaj na tim miejscu matka jich chcej bec pu’echuewonu. Tej uyni w’ekuepalë kulo. W niou uyni ws’adzëlë trëno, z’akuepalë ju, a na tou miejsce z’asadzelë chuyjko. Ta w’ërosła barzo w’ësokue i je grëbu tak, żej trszej chłoupi n’i muegu ju u’ebłapiyc.
(Dialekt kaszubski zachodni-południowy z Brzeźnia w pow. chojnickim)
2. Jak T’üszkuewionie przejzdrżylë so w uedze
T’üszkuewiònie bële tou głupi lëdze. Röz szle uyni n’a jarmark dou miasta sprzejdac krouwe. Drouga prsz’ejchuedzeła kuele j’ezyra i rzyjki. Na muesce w’idzelë uyni lëdzi w uedze, bue ueda beła cechu i ni’e beło wcale wałów. T’üszkuewionie m’ëslelë, żej toum je jarmark. Tej uyni sku’eczylë z muestu d’ou uede, żebë toum h’ondlowac krouwe.
(Brzeźno)
3. Jak T’üszkuewion[i]e puymögalë b’udowac Gdunsk
Jak Gdunsk był b’udowoni, tou T’üszkowionie tyjż wouzle drżejwue dou tejgue b’udowoniu, bue Tüszki suu starszi jak Gdunsk. uYni włożële chuyjki ued szejnosce dou dwadzysce mejtrow w pryjk ueza i j’achalë. Jak uyni j’achalë, tej uyni wszëstkue przejwröcalë, co spuetkalë n’a droudze, b’udinki i drzejwa.
(Brzeźno)
4. Jak T’üszkuewion[i]e jedlë bulv[w]ë z mlyjkim
Jak T’üszkuewionie mielë n’a ueböd bulwë z mlyjkim, tej bulwë w misce mielë uyni na jednim kuyncu budinku, a kwasni mlyjkue na drëgim kuyncu. Roz uyni nabralë łëz[ż]ko bulew, a tej szlë na drëgi kuync pue łëżko mlyjka kwasnigue, żebë bulwë so w brżëchu lepje ulejżałë. uYni tak długue chuedzylë ued bulew do mlyjka aż so najedlë.
(Brzeźno)
5. Jak T’üszkuewion[i]e sp’ölylë cału wies dlo kueta
u’U Mecka w Tüszkach bëło wiele mëszò[ó]w i szurów. uYn ni’e wedzöł jak so jich puezbëc. Tej uyn szejd d’ou szötësa pu’e rado, ale tyjn nic mu ni’e pueradzył. W Tüszkach mieszköł jedin Niymc i d’ou tejgue Meck sejd pu’e rado. Tynj döł M’[e]ckuewi kueta. Jak Meck prszeszyd d’ou dum, tej ni’e wiedzöł, cou tyjn kuet żrej, bue zabył so ue tou z’apitac. Tej Meck szejd d’ou Niymca nazyd i z’apitoł so:
– Co tyjn kuet żrej?
Niymc ni’e rozumöł i z’apitöł so:
– Was?
Meck mëslöł, żej kuet bądze żar jich soumich. uYn tou puewiedzöł jinnim T’üszkuewionom, a ti n’amësliwalë so nad tim jak tejgue kueta w’ëpądzec d’ou lasa z M’eckuewi chöte, bue zabic gue uyni so buejelë, bue bë jich zejzar. uYni u’urazelë, zej trejba pu’edpölyc tyjn budink i tej tyjn kuet u’uceknie d’ou lasa. Jak uyni puedpölyle budink, tej tyjn kuet u’ucyk d’ou dregigue budinku. Tüszkuewionie puedpöliwalë tyjn drëgi budink, a kuet u’cyk dou trszejc’igue. Tüszkuewion[i]e puedpöliwalë wiedno wiąc’i b’udinkow, a kuet u’cyköł d’ou drëgich. uYni jednak doustalë to, cou chcejlë, bue jak puedpolylë u’estatni budink w ti wse, tej kuet uucyk d’ou lasa.
(Brzeźno)
6. Jak Meck w’esadiwał jaja
Meck miöł w’esadiwac w kuzni jaja. Jymue znösziwałë z całi wse kuebiytë wszësz[s]tki jaja. Jak prszëszyd czas w’eklüwoniu, tej Meck spiywöł w kuzni:
– Ko, ko, ko, kok, jütro bądze rouk.
Lëdze mëslylë, że uyn wësejdzöł uuz jaja a uyn je wszëstki zjödöł.
(Brzeźno)
7. Jak Meck w’ësejdzöł zdrzybca
Röz Meck chcöł w Bëtowie sprszejdac n’a rinku bounia. Prszëszyd d’ou niegue jedin chłoup i nagödöł mu głëpuetë, bue wiedzöł, żej tou je Tüszkuewòn. U[u]y[Y]n puewiedzöł mu:
– Ta bounia tou je ku’ebëli jajo. Wejz ju zawiyz nazyd doudom. Jak te bądzesz nou ni sejdzöł szterë t’iguednie, tej wëlągnie so zdrżyjbc, ale të ni muszisz nic gödac, a jesc le röz na dzyń.
Meck tak zroubiył, jak mu tyjn chłoup puewiedzöł. U[u]y[Y]n zav[w]ióz bounia ksuudz chuedzył pu’e kueląndze, tej douwiedzöł so ue tim wszëstkim. Lëdze gödalë, zej Meckuewi so uuz ni’e chcało roubiyc w krouwe i sejzi n’a kuebëlim jaju, żebë mieć kuynia. Ksuudz tej prszësyd d’ou Mecka, w’ësüköł so puerżu udnigue jałwca i wkurżył nim M’eckuewi pöro razi, tak żej uyn był blëskue jałwca, tej w’ëdrauowöł z niegue zajuc. Meck mëslył, żej tou je tou jegue zdrżyjbło i zauełöł:
– Nie u’ucykyj, jo jym tuyj tata, jö cejbe w’ësejdzöł.
(Brzozowa, 4 km od Brzeźna)†
8. Jak sobie T’uszkowionie nodzi mëli
Roz T’uszkowiò[ó]nie szli sobie nodzi mëc do rżyczi. Mëjò[ó] sobie i sz’orujò. Jak już sobie umëli, z’aczoli so kłòcic, kogue nodzi so n’oczestszi i nodzi im so p’ò[ó]miyszałe i uoni ni’y muegli pueznac swuejich nogów. Ale n’a szczesci jechoł furmom i patrszi, patrszi i pito so ich, czymu uoni so kłócò[ó]. T’uszkowiónie u’ed uwiedzeli mu ue co im so r’ozchuedzuło. I furmon muywi:
– Na to eszcze cym rada bądze. I idze do wueza pue batò[ó]g. Jak uon prszëszed i zaczòł tim b’atodzim ich walyc, to każdi p’eznoł swueje nodzi i zaczoł ‘uc·ikac, rod że jegue nodzi gue chiże niosò[ó].
(Śluza, około 7 km od Swornegaci)
9. Jak T’uszkowioce wc’ogale krowa na dach
W T’uszkowach n’a stodole rosła trowa. T’uszkowioce chceli tim n’afutrowac krowa. Jedni tedi stanani na dole, drudz·i u góri. ‘Uwiónzali krowa n’a lincuch i chceli jo wycognoc na dach. Ciedi jo mnieli już wnet n’a dachu, to ona w’ycągnana janzik. Oni tedi mówieli, że ona już czuje trowa i chce żryc, ale jak jò[ó] cała w’ycągneli już d’o góri, to ona już była zdechło.
(Męcikał w pow. chojnickim na pograniczu Kaszub i Borów Tucholskich)
10. Jak T’ëskuewianie n’oselë w miechach wid do ku’escoła
T’ëszkuewianie w’ëbudowalë kuescół ale bez ueknów. Te uoni są kł’opuetelë, jak ten wid w ten kuescół wpr’owadzëc. Tak reno, jak słüńce weswiè[é]cëło, uoni wząnlë miechë i zacząlë nagarniac ten wid do nëch miechów i nosëc do kuescoła. A co cemno to cemno. Te uoni sanj’iscelë ji szlë spac. Timczasan dzandzół wëdłüböł ueb noc dzürą. Ja uoni wstelë, te uoni są baro uiceszelë i ueulë:
– Dząnkuijemë ce dz’ąndzole za tą dzürą w ku’escele.
(Podjazy w pow. kartuskim)
11. Jak gne[é]jżdżewszczy gr[b]ürz[ż]ë chcelë m’ec sueje sledze
Röz gne[é]jżdżewszczi gbürże kupilë so beczka sledzi i wsëpalë w kuila, żebë roslë. Czej uoni chcelë le lowic, tej niżodnëch sledzi nie bëlo. Jak uoni w’ëpuscëlë ueda, tej uoni widzelë, że wszëtczi sledze bëlë zgnitè[é].
(Werblina, parafia Starzyno na Bëlakach)
12. uE gnie[é]żdżewszczëch skuerniach
Gniè[é]żdżewicë mielë jedne skuerżnie. uEb noc uone wisalë na gajdze (gałęzi). Chto nöreni wstol, ten jich ueblek ë chuedzil w nich cali dzè[é]ń, a wieczór uon jich seblek.
Wielka Wieś na Kępie Snarzewskiej
[13. W Swuerach…]
W Swuerach ludze ne wiedzeli, czyj je ni’edzyla. Terò[ó], żejbë tymo jaku z’aprszestac, ‘uchwoleli uoni, że jak bądze ni’edzyla, to szołtis u’ebuje so w biołò[ó] l’itewko i bądze chuedzoł pu’e całich Swuerach. Tak tyż i zrobiuł i u’ed tegue czasu ludze już zawsze wi’edzeli, czyj je ni’edzyla.
Śluza pod Konarzynami
[14. Swueranie u’ebch uezylë wiejlgunouc…]
Swueranie u’bch uezylë wiejlgunouc wiedno puyzni u’e jedin tidz·iń. Röz j’achale lëdze z inszi p’arafi prszejz Swuere i w’idzyle jak klejpale cejpóma. Tej uyni dou nich:
– Jenes, lëdze! Dzisu suu swiónta! Jak wa mueżyta uebijac!
– Dzisu suu swiò[ó]nta?! Më m’ëslylë, że aż za tidz·iń. Tej uyni c’ësnolë cejpë i szlë d’ou kuescoła.
(Borzyszkowy)
[15. Prszëszed rëbök z Hè[é]la…]
Prszëszed rëbök z Hè[é]la do Rżücewa za builwamë do jedne bialczi i widzöl na szpini bania. uOn so spitöł:
– Co to je?
A ta bialka rekla:
– To je kò[ó]nszczi jaje.
Tak rëbök bania kupil i zanios jo w czersz i chuedz·il do teuo krsza zazërając, a czej uon tam röz prszëszed, tëj tam w’ëlecöl zajc z tëuo krsza. Rëbö[k] mëslöł, że to bëlo to zgrżebie i uon biegöł za tim zajcą i uelöl:
– Is, is – a is uicek.
(Werblinia koło Starzyna)
* Znak ‘ oznacza akcent stawiany bezpośrednio przed akcentowaną samogłoską, ale tylko wtedy, gdy odbiega od akcentu ogólnopolskiego.
† Między tekstami z Brzeźna a Brzozowem zachodzi tylko ta różnica, że IV przypadek rodz. ż. kończy się w Brzeźnie na o, np. bounio, w Brzozowie na a, np. bounia.