Orzechë do ucechë abo pół tësąca kaszëbsczich zagôdk

[ułożył]

Piętów Tóna

Zagadki kaszubskie

1. Porenë jidze ne sztërech, w pôłnie na dwóch a o wieczór na trzech nogach. Co to je?
Człowiek.

2. Są dwa słupë, na tëch słupach beczka, na tyj beczce kam, na tym kamieniu las, a w tym lese są stworzenia.
Człowiek.

3. Co bë sę rôd chcało, kiéj sę je młody, a czego bë sę znowu rôd chcało, kiéj sę je starszy?
Kiéj sę je młody, chcało bë sę bëc starszy. Kiéj sę je starszy, to chcało bë sę bëc młodszy.

4. Jakima oczama zdrzysz na napadającégo na cę psa?
Tyma samyma, co na człowieka.

5. Kiedë człowiek ni może z łóżka wstac?
Kiéj w nim nie leży.

6. Jakuż gbur draszëje nôlepij?
Kiéj trzymô cepiszcze w rękach.

7. Cëż gburowi zakôzóné sprzedawac?
To, co mu nie słëchô /To, co nie posiada/.

8.
W gnôcanyj klôtce stuk, stuk, stuk,
bije młoteczk puk, puk, puk,
a kiéj bic przestanie
nastąpi konanie.
Serce.

9. Chto wszëtko czëje a nick nie gôdô?
Uszë.

10. Wszëtko sama zjôdô a swojim sąsadóm nick nie ostôwiô.
Gęba.

11. Co je przë jedzeniu nôpotrzebniészé?
Gęba.

12. Co stworzył Pón Bóg w obliczu wszëtkich lëdzy?
Nos.

12a. Jakié nosë mają szlachcëce?
Lëdzkié nosë.

13. Wëżymô oczë – a woda lecy.
Łza.

13a.
Choć radości i wesela bliska,
Chęściej ją jednak boleść lub smutek wyciska.
Najpiękniejsza, gdy najmniej okazać się rada,
Źródło swoje ma w sercu i do serca wpada.
Łza.

14. Chto cë trzymô głowę?
Kark.

14a.
Mocną mam budowę,
Boć ja noszę głowę,
Lecz gdy wspak przeczytasz,
To księcia powitasz,
Co w Polsce panował
I miasto zbudował.
Kark.

15.
Wisy wisora, klęczy klęczora,
Klęczora bë rôd, co bë wisora spôdł,
Co bë klęczora wisorę zjôdł.
Dzecko i wisznia.

16.
Wisy wisarek, krący krącarek,
Jakbë wisarek spôdł, krącerak bë go zjôdł.
Kiełbasa i kot.

16a.
Wisy, wisy wisarek, klęczy, klęczy klęczarek,
Wisarek spôdł, klęczarek zjôdł.
Kiełbasa i kot.

17.
Wezdrze na mie, wlezë na mie,
Mie mdze lżyj, a tobie lepij.
Drzewo owocowe i człowiek

18.
Jô sedzę i jém; cos od mie leży i téż jé;
nadë mną téż cos jé a pode mną téż cos jé.
Białka sedzy na drzewie i je wisznie, jij dzecko cëcô /ssie/, nad nią sedzy ptôch i téż jé, pod nią leży swinia.

19. Jakô je różnica miedze swinią a człowiekem?
Swinia rodzy sę swinią i zdychô swinią, a człowiek rodzy sę człowiekiem a może zdechnąc ja swinia.

20.
Nôprzód pierz, póznij czesz,
A jesz póznij dopłec komu,
Co bë wzął smierdzela z domu.
Nierobné dzéwczę.

21. Co wojewoda widzy rzôdko, starosta częszczij a gbur co dzéń?
Kolegą.

22. Kiedë król stoji na jednij nodze?
Kiéj na konia sôdô.

23. Jedna starëszka rzekła do swojij córki: „Moja córko, powiédz swojij córce, żebëjij córka nie przebudzała swojij córki. Czym bëła ta starëszka dlô spiącéj?
Praprababką.

24. Jakié je podobieństwo miedze starką a wróblem?
Starka robi na drótach a wróbel téż.

25. Dwóch ojców i dwóch sënów zabiło na jachce trzë zajce, a jednak każdy z nich przëniósł dodóm jednégo. Jak to sę mogło stac?
Ojc, syn i wnuk.

26. Szedł brat ze sostrą i chłop z białką i nalezlë sztërë jabłka pod jabłonką. Każdé wzęło po jednym jabłku, a jednak jedno jesz ostało. Jak to sę stało?
Jich bëło troje: sostra bëła białką chłopa.

27.
Złapôł chłop swinię za uszë,
puscył ję w zemię i rëje.
Po łësënie przëgłôskuje kijem,
A tak wrzasnie, z pëtsza trzasnie
Ë zaspiéwô: Oj dana.
A tak chodzy, swinkę wodzy
Do wieczora od rena.
A kiéj dodóm – uszë spuscył, ogon ucął,
Ë swinka nie rzekła ani pikla.
Pług i orôcz.

28.
Z przódku żëwé mięso,
z tëłu żëwé mięso,
a westrzód żelazo
ë drewno sę trzęsą.
Konie, pług i orôcz.

29. Kiedë Kura je na połowie?
Kiéj sę bez okno wëchyli.

29a. Kiedë młënôrz je na połowie?
Kiedë sedzy na grzędze.

30. Bez czego piekôrz nie upiecze chleba?
Bez skórki.

31. Czemu niejeden piekôrz wikszé bulë piecze?
Bo do nij wicyj mąki bierze.

32.
Biôły bez czerwiony do zapychô,
czôrny – modrawému drogę przpychô
zebë czerwiony modrawym dobrze oddychôł.
Jak czerwiony lëcho nagrzeje,
to bruny bez blënë nie je.
Biôły – piekôrz; Czôrny – kominôrz, Modry – dym; Czerwiony – ogiń; Bruny – chléb; Glëna – zakalc.

33. Jedze nié wozem, smagô nié pëtszem, krący bez dyszla.
Rëbôk w czółnie.

34. Przëjachôł pón i furmon ale w jednij osobie a przë tym rëchôł piórem jadąc, choc nie béł pisôrz.
Rëbok w wodze rëchôł wiosłem, chtërno mô pióro.

35. Jedze nié wozem, machô nié batogiem, łapie nié zwierzę, rzucô nié gnôtë, jé nié mięso.
Rëbok biegnie /jedze/ czółnem, rëchô wiosłem, łowi i jé rëbë a odrzucô szczeżle /ości/.

36. Wiele ryb wéńdze na trzëmétrowy kôn?
Żódna rëba sama nie wéńdze w łódz, /bo nimô nóg/ a trzeba ję złowic.

37. Jakié głëpstwo robi rëbôk westrzód nôwikszij wodë, kiéj rëbë łowi?
Plwie /spluwa/ sobie w ręce.

38. Na co są bocani gniôzda na masztach?
A skąd bë sę wzęlë rëbôce na swiece?

39. Choc skrzydła mô płótniané, jednak przë jich pomocë oblecëc może.
Łódka z żaglem.

39a. Biegô z wiatrem, choc skrzydła mô z płótna.
[autor nie roztrzygnął zagadkę: Łódka z żagłem.]

40. Chto mô wielgi majątk, kiéj mô pôrę bôtów?
Rëbôk, co mô dwa bôtë /czółna/ je bogaty.

41.
Kiéj rëbôcë jidą w morze, téj one „chodzą”,
kiéj rëbôcë sedzą w chëczë, téj one „stoją”.
Wędzarnie.

42. Czemu są w jadrach dzurë?
Kiéj bë nie bëło dzur, nie bëło bë téż jader /sieci/.

43.
Wisy na sztrządze,
Stoji na grądze,
Je slepô, choc mô niejedno oko
Choc ręki nimô
/Rëbë przëjimô,
ob dzéń i ob noc/
służy rëbôkóm.
Jadra.

44.
Dzurawé, kiéj nowé,
Dzurawé, kiéj stôré,
Dzurawé, kiéj całé,
Dzurawé, kiéj podzarté.
Jadra.

44a. Dzura kole dzurë – a trzymô.
Jadra abo téż rzeszoto.

45.
Bierze branka, cignie panka,
Téj pank cignie, brankę dwignie i do
kosza smignie.
Rëba bierze nętę i cignie rëbôka, ten dwigô rëbę i rzucô ję do węborka.

46. Kiéj stôl nie tonie?
Kiéj sę z nij okręt zbudëje

47. W czase biegu helskim kutrem na Hel gôdają ze sobą dweji chłopi: Helón i Gduńczón. W gôdce wëchodzy, że z tym rejsem jeden z nich przemiérzô Wik /Môłë Morze/ 39 razy, a drëgi 38 razy. Po czym poznajesz, chtëren z nich je rodem z Hélë?
Z Hélë je ten, co 38 razy, bo z tym skuńczonym rejsem będze miôł pôrzëstą liczbę rejsów.

48. Rëbôk miôł jednégo wilka, jednę kozę i open kipę kapustë do przewiezieniô przez rzékę. Jego czółno jednak bëło tak môłé, że on za każdą razą le jedno mógł ladowac. Oprocem tego tak sę muszôł zarëchtowac, że bë e jego nie obecnoscë jedno drëgié nie zeżarło. Jakuż on tę przewózkę wëkonôł?
Pierwszy rôz przewiôzł kozę, drëgi rôz on przewiôzł wilka w wzął kozę nazôd ze sobą. Téj przewiôzł kapustę. Na ostatku przewiôzł jesz rôz kozę.

49. Dwunóg sedzôł na trójnogu i trzymôł jednę nogę. Téj przëszedł czworonóg i chcôł go grëzc. Tedë dwunóg chwôcył trójnog i cësnął ze czwioronogem, że on zemkł.
Szewc sedzôł na szëmlu /na teborecie/ i uprôwiôł bót. Przëszedł pies, szewc wzął trójnóg i rzucył za psem.

50. Dze szewc bótë uprôwiô?
Dze on je podzarty.