Jan Karnowski
SCYNANIE KANI
widowisko kaszëbscié1
OSOBË
Tuszkowsci Mëck
Tuszkowskô Matka
Organista
Citlôrz
Ręklôrz
Sowyzdrzôł
Smetk
Służka
Borkowianie
Gburë
Dzéwczęta
Knôpë
Dzeje sę na rëmplacë w Tëszkach w 1920 r.
Tuszkowsci Mëck:
Klëke w gminie obesłołem
I tak waju zawołałôm,
I sę uceszëła na tym bôlu.
Nôpierw będze scynanié kani,
Tedë tuńce i muzëkowanié.
Czë je kania i téż grónk?
Służka:
Wszëtko sprawił służka Jónk.
Kanię żesma podstrzelili
Na Smętkowym Bagnie;
Łaszczëwô je jak ciej jagnię.
Tuszkowsci Mëck:
A gdze je miecz?
Służka:
Tu je miecz w tyj pochwie mank,
Wëczëszczëłem go dëcht blank.
Tuszkowsci Mëck:
Tym mieczem Mëck Tuszkowsci
Kole Widnia Turków trzepôł,
Za to jego król Sobiesci
Potym po mucë poklepôł.
A chto z waju chce bëc katem?
Nicht sę nie rwie za tym?
Sowyzdrzôł:
Ciéj nicht nie chce, jô nim bęnę!
Mnie to rzemiosło je kąsëczk znané.
Przecę u kowôla kułem,
U szewca jô szëdłem kłułem,
U młënôrza młołem,
Kole pëtla spôłem.
Terô, wéj, sę okupiłem piôchem…
Stôłem sę u waju dobrym Gôchem…
Tuszkowsci Mëck:
Zaczynómë tëdë!
Organista:
Tuszkowiôcë! Kuńc je naju biédë,
Bo ju Polskę Mómë za stodołą.
Mniemcë wzęlë w gôrzce d… gołą…
Chwilë tyj żesma wëglądała…
Lata, od Michała do Michała…
Wiarę w Polskę ma durch miała.
Chocy ona kąsk bëła zbutwiałą…
Polôkami ma sę wstéc pisała…
I na wiecach rozdzérała…
Chocy z mowë naju chce chto szydzëc,
Nicht sę diadë nie brëkuje wstydzëc.
Jesz pół roku chcëmë tedë dodac…
Téj ju po poznańsku będzem gôdac…
Wszëtcë:
Prôwda!
Organista:
Gusła, bôjcié, cip-ôpôłcié,
Jak ciéj nôderwóné sôłcié
Wërznijta tam précz na smiece,
To nick nie popłôcô w swiecie!
Spiącé wojsko w Łësyj Górze
Nie obudzą żódné stróże…
Ani zwonë gdzes zaklęté…
Nie wëlézą na to swięto…
Précz, do Smętka, pod kôrnianié,
Że më staryj Matci Tuszkowianie,
Co tam leży w tyj modżile!
To je łeż, më polaszylë
Ze Sobiescim po turecku
Dowód – szabla po Tuszkowscim Mëcku.
Chto kąsk swojsci nosy szczescé,
Ten niech dzysô wszëtko zmiece,
Odrzeknie sę na tym swiece
Tyj kaszëbscij staryj chęcë!…
Wszëtcë:
To je prôwda!
Bórkowianie:
[przëprowadzają konie, abë je bez granicę do Niemiec sprzedac]:
Przepuszczta nôs, dobry lëdze!
Spieszymë sę do granicznyj miedzë!
Tuszkowsci Mëck:
Wierę hyccié Miemcóm prowadzyta,
Zarobita niemałégo myta…
Bórkowianie:
Ostónę tu po sąsedzku,
Tych puszcz dalyj, dobry Mëcku!
[Bórkowianie jidą précz]
Tuszkowsci Mëck:
Têro, brace, czë tam kace,
Zabierz sę ju do scynaniô!
Przë tyj kani postaw grónk –
Cilka stôfów fichu,
Jaż do strychu
Wlyj do grónka.
Kłódkę miodu
Wez z ogrodu!
Kręc mątewką,
Trzęs konewką!
Kubaków pęk,
Orzechowy rënk
Cësnij mank!
A téj zetnij łeb,
Czôrlinę zaklep…
Nóm do wëpitku!…
Sowyzdrzôł:
A të, kaniusësko,
Żes gëgała
Rybcié nachwôtała
Na cudzym bagnisku,
Terô oddôsz krewci
Do mojej konewci
I w to swięto
Będzesz scętô!
Bo tuszkowsci sënë…
Wëprôwiają chrzcënë…
Chocy celę
Slôdë miele,
Nigdë nie mdze młynem…
I tym samym klinem
Wszëtcë Tuszkowiôcë…
Diadë będą patarôcë…
[Narôz jidze Tuszkowskô Matka]
Tuszkowsci Mëck:
Co to je? Rety!
Wszëtcë:
Skąd ta baba? Wcale nie je znanô,
Czësto rizczochranô,
Przedwiek jaci!
Ruchna tacié starcié pamiętają…
Niech Mëck bôczy…
Bë nôs nie uroczy…
Sowyzdrzôł:
Witôj, Tuszkowskô Mac,
To są twoji sënë, twojô brac!
Otworzëła sę modżiła
I të żes sę obudzëła?
Jaci cud?
Swiadectwo chcesz stawic…
I te chrzcënë błogosławic?…
Wszëtcë:
Zabôczônô Matka!?…
Précz ta Mac!
Nie chcemë jij znac!
Précz do rowu,
Do modżiłë,
Żebë zgniłë…
Jejij gnôtë!…
Wëszczuc psami,
Wëżgac kaminiami
Żebë jij sę odechcało
Obnosëc to całó!…
[Truszkowskô Matka jidze précz]
Smętk:
Choba obarchnielë!
Nie poznalë włosnyj matci!
Sprawiedlëwie, jak jem Smętk,
Przezywany Obipiętk,
Czë to w borze,
Czë to na ugorze,
Czë to kole bagna,
Wama nagnę
Kąseczk karku!…
Jaż dostaną barku,
Zwieszą sę ozorë,
Jak ciéj suché wiorë…
Sprawiedlëwie, jak jem Smętk!
Tuszkowsci Mëck:
Rozwidniało mnie sę w głowie!
Jęzëk płynie w gładcij mowie,
Dzywnô moc mnie w żëłach rosce…
I dodaje zuchternôscë…
Niech sę mnoży dobëtk w kraju,
Bësma żëła jak ciéj w raju!…
Wszëtcë:
Niech nóm żëje naju Mëck!
Tuszkowsci Mëck:
A terô, moji drëhë i bracô,
Sę bôwta na tym rëmplacu!
Citlôrz:
Jô jem kupc, kupc, kupc!
Kogo mogę: łupc, łupc, łupc!
Złoto wëwôżę do Gdańska,
Za to żyję sobie z pańska –
Takô dzysô polskô moda,
Chocô wodzy wojewoda…
Ręklôrz:
Chodzëłëm na rąkle i Saksë,
Znôłem rewolucyjné faksë,
W Polsce nôlepszy recept taci:
Chto nie chce, temu wëpuszcz flaci…
Strajciem ministra po łbie trąc,
Darmo dëtcié w pazurę wząc…
Bórkowión:
Konie pasę kole wrzosu,
Potym zdżinę renną rosą,
Dlô nôs je granica,
Lepszô jak pszénica…
W Polsce, oj, do biésa…
Robic możesz jinteresa…
Sowyzdrzôł:
Mie je w Polsce jak u Sasa,
W piôchu sedzę jaż do pasa,
Choba nie dóstanę barku
Na tacim folwarku…
Dochrapię sę Mëcka musë
Przë tyj warszawscij waluce…
Smętk:
Oni wierę Smętka będą nëkac,
Ale na to mogą długo czekac!
Żebëm od Kaszëbów miôł ucekac!
Za dnia rozdzérôta gôrë,
Czekôjta le nocnyj porë –
Przëslę wama moje Morë…
[Tańcują]
Dzewusë:
Welowac i swoje prawa miec,
Jak to w Polsce dobrze żëc!
Spôwac i kochac kołem płot,…
Nie chcę stróża mojich cnót!…
Knôpë:
W osmie godzyn jô będę sekł,
Nick mnie gbura prozba i skrzek,
A téj jô pudę kołem płot…
Wiém, gdze jô będę Ankę gniótł…
Organista:
Widzita tu, moje dzôtcié,
Sąsmë wëpuszczony z casnyj klôtci.
Dzewusë i knôpë:
Psnąc sę wieczór kole płot,
Ni ma stróża naju cnót,
Mało robic, prawa miec…
Jak to dobrze w Polsce żëc…
Bórkowión [lecy i wołô]:
Co tam robią oni…
Granicznicë zabrelë nóm konie!
[Wiéldżi wrzôsk]
Tuszkowsci Mëck:
Co to je, takô zdrada!
Druhë, takô moja rada:
Dosc ju tego obnoszeniô…
Nie bëło tu obmëszleniô…
Terô zamklë nóm granicę…
Mómë lizac tę żëwicę?
Jutro sygną nóm po krzosë,
Wënëkają precz na wrzosë…
Hola, na tę moją mucę,
Jerzmo tacié, bracô zdrzucę!
Czekôjta te, kusé bratë,
Wëbierzemë delegatë,
Muszą jechac do Warszawë,
Narobic tam wiéldżij wrzawë,
Sprawę oddac naszym posłóm,
Snëbę utrzéc tacim osłóm!…
Organista pismo wësforuje,
Niech to kôżdy nosem czuje!…
To są moje wierné słowa –
Granicznicë – do Piôrtkowa!…
Wszëtcë:
Buten, do Piôrtkowa!
Dżibasë te jacié!
Przëszlë czësto nadżi,
Terô mają pełné miechë…
Gołé stróże polscij wiechë…
Sowyzdrzôł:
[Sôdô na furze piôchu i odjéżdżô]
Chocô celę
Slôdë miele,
Nigdë nie mdze młynem…
A tym samym klinem
I wa, Tuszkowiôcë!…
Ostanieta patarôcë!…
Nie pomoże wama ani
To scinanié kani!
Kuńc
1Tekst przytoczony na podstawie wydania: J. Karnowski, Utwory sceniczne, „Biuletyn Zarządu Głównego Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego w Gdańsku”, r. VII, nr 4/35, 1970, utwory opracował L. Roppel, s. 90-97.